Κυριακή 25 Μαρτίου 2018

25 η Μαρτίου- Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, " Ευαγγελίζου Γη ", Ο Ευαγγελισμός στα έργα του El Greco


Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Ελ Γκρέκο (El Greco), ζωγράφος, 1541-1614
Υλικό
: ελαιογραφία σε μουσαμά
Έτος δημιουργίας: 1573-1576
Τόπος διατήρησης: Μουσείο Thyssen-Bornemisza, Μαδρίτη, Ισπανία 
Διαστάσεις: 117 =98 εκ.

Παρουσίαση του έργου:
Στο θέμα του Ευαγγελισμού ο Γκρέκο επανερχόταν συχνά.
Στον πίνακα που παρουσιάζουμε απεικονίζεται ο Αρχάγγελος Γαβριήλ να κρατά ένα σκήπτρο, ενδεικτικό της εξουσίας του ως Αρχαγγέλου, κατά την παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας, και όχι έναν λευκό κρίνο 

(ο λευκός κρίνος ανήκει στην παράδοση της Δυτικής Εκκλησίας).
 Όσον αφορά την έκπληκτη στάση της Παναγίας και το στρογγυλό της πρόσωπο, οι μελετητές θεωρούν ότι ο Θεοτοκόπουλος έχει εμπνευστεί από τον Τισιανό.
Η σκηνή διαδραματίζεται σε ένα πλακόστρωτο δωμάτιο 

με τεράστιο άνοιγμα σε έναν συννεφιασμένο ουρανό. 
Μικροί άγγελοι πετούν στον ουρανό, ενώ το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται σαν λευκό περιστέρι μέσα σε χρυσό φως. 
Πίσω μια κόκκινη κουρτίνα έχει ανοίξει, 
για να φανεί ο ουρανός με τους αγγέλους.
Η Παναγία μελετά από ένα ανοιχτό βιβλίο και στρέφεται ξαφνιασμένη με την εμφάνιση του Αρχαγγέλου που πετά. Κυριαρχούν τα τρία βασικά χρώματα, το μπλε στο φόρεμα της Παναγίας, το κίτρινο στον Αρχάγγελο και το κόκκινο στην κουρτίνα. 
Τα υπόλοιπα χρώματα είναι καφέ και ουδέτερα.
Η πινελιά του καλλιτέχνη είναι γρήγορη και εμφανής 

και θα παίξει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό 
του ύφους του στα ώριμα έργα του.
Εντύπωση προκαλεί η όλο χάρη κίνηση του Αρχαγγέλου, 

τα λεπτά και ευγενικά χαρακτηριστικά του, 
καθώς και τα δυνατά σκουρόχρωμα φτερά του, 
τα οποία ζωγραφίστηκαν με πολλή προσοχή. 
Ο εσωτερικός και ο εξωτερικός χώρος συγχέονται. 
Ο Αρχάγγελος πατά πάνω σε σύννεφο, 
ενώ οπτικά είναι μέσα στο δωμάτιο. 
Οι μικροί άγγελοι, που βρίσκονται επίσης μέσα στα σύννεφα, απεικονίζονται μπροστά από την κουρτίνα. 
Μοιάζει σαν να έχει εισέλθει στο δωμάτιο ο ουρανός.
Το δωμάτιο είναι εντελώς λιτό. 
Εκτός από το έπιπλο όπου κάθεται και μελετά η Παναγία
το υπόλοιπο είναι κενό. 
Το πλακόστρωτο, με την προοπτική σμίκρυνσης, 
οδηγεί το μάτι στο κέντρο περίπου του πίνακα, 
που είναι και το σημείο φυγής.
Όλο το έργο, εκτός από το πλακόστρωτο, 

δείχνει να πάλλεται από κίνηση: 
οι πτυχώσεις των ρούχων, η κίνηση των σωμάτων, 
η κίνηση της κουρτίνας, το φτερούγισμα των μικρών αγγέλων 
και ο συννεφιασμένος ουρανός, 
ενοποιημένα με τις χαρακτηριστικές πινελιές του Γκρέκο
γεμίζουν με ανησυχία τη σκηνή.
Συνθετικά το έργο χωρίζεται σε δύο τρίγωνα: 

αριστερά η Παναγία με την κουρτίνα και δεξιά, 
ως αντεστραμμένο τρίγωνο, ο Γαβριήλ με τους μικρούς αγγέλους. 
Οριζόντια η σύνθεση διαχωρίζεται σε δύο μέρη: 
το επάνω και το κάτω, το ουράνιο και το γήινο.
ΓΛΩΣΣΑΡΙ
Μανιερισμός (manierism, από το ιταλικό maniera = τρόπος):
Ύφος στην τέχνη που αναπτύχθηκε την περίοδο μετά την Αναγέννηση και πριν από το μπαρόκ (1520-1580) στην Ιταλία
τη Γαλλία, την Ισπανία και αλλού. 
Σπουδαίοι μανιερίστες ήταν ο Παντόρμο, ο Παρμιτζανίνο
ο Ρόσο, ο Θεοτοκόπουλος και άλλοι. 
Ο μανιερισμός χαρακτηρίζεται από την έντονη κίνηση με συστροφές μακρόστενων μορφών, τη χρήση έντονων χρωμάτων και τονικών κοντράστ, καθώς και από τις απότομες αλλαγές στο φως μέσα σε μια ανήσυχη σύνθεση.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιο θέμα παρουσιάζεται σ’ αυτόν τον πίνακα και από ποια στοιχεία το καταλαβαίνουμε;
     Απάντηση
Πρόκειται για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. 
Η γυναικεία μορφή είναι η Παναγία και δίπλα της είναι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Χαρακτηριστική είναι η σεμνή και έκπληκτη στάση της Παρθένου. 
Τα φτερά προσδιορίζουν τον Αρχάγγελο, 
ο οποίος φαίνεται να υπερίπταται του εδάφους με σύννεφα γύρω από τα πόδια του.
Το περιστέρι είναι σύμβολο του Αγίου Πνεύματος. 
Οι μικροί άγγελοι στον ουρανό πλαισιώνουν συνθετικά τη σκηνή και της δίνουν ουράνιο μεγαλείο.

2. Ποια χρώματα κυριαρχούν στο έργο και πώς είναι μοιρασμένα;
     Απάντηση
Κυριαρχούν τα τρία βασικά χρώματα, καθαρά, χωρίς αναμείξεις:
το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε.
Το μπλε είναι το χρώμα του ενδύματος της Παρθένου.
Πολύτιμο και πανάκριβο το μπλε χρώμα στην εποχή εκείνη, το παρήγαγαν από ημιπολύτιμο λίθο και το φύλαγαν, για να χρωματίζουν τα ρούχα της Παρθένου.
Με κίτρινο έχει χρωματιστεί το ένδυμα του Αρχαγγέλου και με κόκκινο η κουρτίνα.
Τα ουδέτερα λευκά και γκρι, καθώς και το καφέ πλαισιώνουν τα τρία βασικά χρώματα, για να τα τονίσουν.
3. Τι παρατηρείτε στον ουρανό;
     Απάντηση
Ο ουρανός είναι συννεφιασμένος, δείχνει «ταραγμένος» 
και δίνει την αίσθηση ότι «ανοίγει», για να εμφανιστούν οι άγγελοι. 
Η κουρτίνα μεταμορφώνεται σε φλόγα και ενώνεται με την κίτρινη λάμψη γύρω από το Άγιο Πνεύμα και πάνω από το κεφάλι της Παναγίας, 
συμβολίζοντας τη θεία φώτιση. 
Τμήμα του ουρανού (το σύννεφο και ο ίδιος ο άγγελος) 
αιωρείται και μέσα στον γήινο χώρο της Παρθένου. 
Τα στοιχεία ενοποιούνται οπτικά και συμβολίζουν τη γη και τον ουρανό.
4. Σε τι διαφέρει ο συγκεκριμένος πίνακας από άλλους «Ευαγγελισμούς» που έχετε δει σε βυζαντινές αγιογραφίες;
     Απάντηση
Εδώ η απόδοση του θέματος έχει γίνει με νατουραλιστικό ύφος. 
Τα ιερά πρόσωπα απεικονίζονται σαν πραγματικοί άνθρωποι, ενώ στη βυζαντινή αγιογραφία οι άγιοι είναι ζωγραφισμένοι με συγκεκριμένο συμβολικό τρόπο. 
Στις βυζαντινές αγιογραφίες υπάρχουν και φωτοστέφανα, ενώ εδώ όχι.
Λείπει εδώ επίσης και ο λευκός κρίνος, που έχουμε συνηθίσει να συμβολίζει τον Ευαγγελισμό. 
Ο Αρχάγγελος εδώ κρατά σκήπτρο, που είναι το σύμβολο της εξουσίας του.
5. Πώς έχει οργανωθεί συνθετικά το έργο;
     Απάντηση

Διακρίνεται ένας έντονα διαγώνιος άξονας, που προσδιορίζεται από το κενό το οποίο αφήνουν τα σώματα της Παναγίας και του Αρχαγγέλου.
 Έτσι το έργο χωρίζεται σε δύο τρίγωνα.
Το σώμα της Παναγίας και το έπιπλο σχηματίζουν ένα τρίγωνο, η μεγάλη πλευρά του οποίου είναι η βάση.
Αντίθετα, το σώμα του Αρχαγγέλου σχηματίζει ένα τρίγωνο του οποίου η κορυφή είναι προς τα κάτω.
Αυτό δίνει την αίσθηση της αιώρησης και της ισορροπίας.
Το έργο συνολικά έχει έντονη, αλλά κρυμμένη γεωμετρία στη σύνθεσή του.
Τα πλακάκια του δαπέδου με την έντονη προοπτική συγκεντρώνουν το βλέμμα στο κέντρο του πίνακα, στο σημείο φυγής.
6. Πώς θα περιγράφατε το σχέδιο και την πινελιά του έργου;
     Απάντηση

Το σχέδιο είναι προσεγμένο, αλλά γρήγορο, γεμάτο καμπύλες και κίνηση.
Η πινελιά είναι εμφανής, γρήγορη και ανήσυχη ιδίως στα υφάσματα,
ώστε να διαμορφώσει την υφή, που γίνεται πιο απαλή και προσεκτική στις λείες επιφάνειες.
7. Από ποια στοιχεία θα αναγνωρίζαμε ότι πρόκειται για έργο του Θεοτοκόπουλου;
     Απάντηση
Από τη θεματογραφία του, το σχέδιο, το χρώμα, την πινελιά του, 
τη χαρακτηριστική συστροφή στα σώματα των μορφών του κτλ.
 Διαβάστε περισσότερα εδώ:


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Καλοκύρη, Κ. (1972). Η Θεοτόκος εις την εικονογραφία της Ανατολής και της Δύσεως. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικό Ίδρυμα Μελετών.
2.Langmnir, E. κ.ά. (2000). The Yale Dictionary of Art and Artists. London: Yale University Press.
3.Mann, R.G. (1986). El Greco and his patrons: Three major projects. Cambridge: Cambridge University Press.
4.Χατζηνικολάου, Ν. (1990). Δομήνικος Θεοτοκόπουλος: Τεκμήρια για τη ζωή και το έργο του. Ρέθυμνο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
 Τα έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου ή αλλιώς El Greco,

όπως συνήθιζαν να αποκαλούν τον καλλιτέχνη οι Ιταλοί,

αντλούν συχνά τη θεματολογία τους από βιβλικά χωρία

όπως είναι ο Ευαγγελισμός στην Καινή Διαθήκη (Λκ 1, 26-38).

Ο Ευαγγελισμός απαντάται κατ’ επανάληψη στα έργα του μεγάλου ζωγράφου.

Μέσα από αυτά φανερή είναι η εξέλιξή του ως καλλιτέχνη,…

ΔΕΙΤΕ άλλους Ευαγγελισμούς 
του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου εδώ:

Ο Ευαγγελισμός στα έργα του El Greco - cityculture.gr: