Δέσποσε στην πολιτική ζωή της χώρας από το 1910 έως το 1936. Η πολιτική του δράση προκάλεσε εντονότατα πάθη για πολλά χρόνια και αποτυπώνονται στις έννοιες «Βενιζελισμός» και «Αντιβενιζελισμός».
Διετέλεσε επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας, συνολικά επί δώδεκα χρόνια και πέντε μήνες.
 | |
|
στις Μουρνιές Χανίων και ήταν το πέμπτο παιδί του εμπόρου Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής Πλουμιδάκη.
Η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κρήτη το 1866, επειδή είχε αναμιχθεί στην επανάσταση εναντίον των Τούρκων.
Έτσι, ο μικρός Ελευθέριος αναγκάστηκε να μάθει τα πρώτα του γράμματα στη Σύρο, όπου κατέφυγε η οικογένειά του.
Τις γυμνασιακές του σπουδές τελείωσε στην Αθήνα και στα Χανιά, όπου επέστρεψε μετά την επανάσταση.
Ο πατέρας του ήθελε να τον κάνει έμπορο, αλλά το νεαρό παιδί ήθελε να διευρύνει τους ορίζοντές του και προτίμησε να σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το 1886 αναγορεύτηκε σε διδάκτορα Νομικής με βαθμό άριστα και αμέσως επέστρεψε στα Χανιά, όπου άρχισε να δικηγορεί και να αναμιγνύεται στην τοπική πολιτική.ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ:
O καθηγητής Β.Τωμαδάκης στο βιβλίο του
«Ο Βενιζέλος Έφηβος», ΄Εκδόσεις Κυδωνία, Αθήνα, 1964.
γράφει για το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανδρώθηκε ο Μεγάλος Κρητικός:
«Δεν είναι υπερβολή αν Κρής γράφων δια Κρήτα, είπη ότι η Μεγαλόνησος υπήρξεν εκπαιδευτήριο δια τον Βενιζέλον.
Αν είχε γεννηθεί εις οποιαδήποτε επαρχία του ελευθέρου Βασιλείου, δεν θα αντιλαμβάνετο ούτε τους Τούρκους, ούτε τους Ευρωπαίους υποστηρικτάς της ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ώς τους αντελήφθη υπό την σκιάν του Ψηλορείτη και εις την μικράν διπλωματική κονίστρα της Χαλέπας..
..Αυτό το αλωνάκι της Χαλέπας, της μετά το 1878,όπου ήδρευον οι Πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων, είναι η μεγάλη διπλωματική σχολή η οποία εξεπαίδευσε τον Βενιζέλον..»
..Αυτό το αλωνάκι της Χαλέπας, της μετά το 1878,όπου ήδρευον οι Πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων, είναι η μεγάλη διπλωματική σχολή η οποία εξεπαίδευσε τον Βενιζέλον..»
Διπλασίασε τα εδαφικά σύνορα της Ελλάδος, πρωταγωνίστησε στην αυτονομία της Κρητικής Πολιτείας και την οριστική ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, συνέβαλε στην απελευθέρωση του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας, του μεγαλύτερου τμήματος της Ηπείρου, των νησιών του Αιγαίου και στην οργάνωση της χώρας στα πρότυπα αστικού κράτους διατελώντας πολλές φορές πρωθυπουργός. Υπήρξε επίσης ο άνθρωπος που έστω για λίγο υλοποίησε ένα ασύλληπτο όνειρο των Ελλήνων, τη σύνδεση με τις πατρογονικές εστίες της Μικρασίας, με την προσωρινή κατοχή της Σμύρνης κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
΄Ηταν εκείνος που καθόρισε όσο κανείς άλλος την πορεία της τον 20ό αιώνα.
Οι διπλωματικές του ικανότητες υπήρξαν αξεπέραστες, όπως και η ικανότητά του να αξιοποιεί υπέρ της Ελλάδας τη διεθνή συγκυρία.
Ολα αυτά και πλήθος άλλα περιλαμβάνονται στη βιογραφία αυτή όπου αναδεικνύεται ο μεγάλος πολιτικός που έζησε μια εποχή πολέμων, επαναστάσεων, θριάμβων και καταστροφών.
Ο Βενιζέλος όχι μόνο διπλασίασε την Ελλάδα αλλά και τη μεταμόρφωσε σε κρίσιμους τομείς: στην οικονομία, στη γεωργία, στην εκπαίδευση, στην πολεοδομία.
Η εντυπωσιακή σε όγκο και πληρότητα βιογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου από τον Νικόλαο Εμμ. Παπαδάκη, γενικό διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» είναι μια ανεκτίμητη προσφορά.
Ο Νικόλαος Παπαδάκης έχει γράψει πολλές μελέτες για τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Η βιογραφία του, βασισμένη σε εξαντλητική έρευνα και αξιοποίηση των αρχειακών πηγών, είναι ό,τι σημαντικότερο έχουμε ως τώρα.
Παρακολουθώντας τη ζωή του μεγάλου ανδρός μάς προσφέρει και την ολοκληρωμένη εικόνα της εποχής του.
Δεν ήταν εύκολο να περάσουν στην ελληνική κοινωνία οι ιδέες του Βενιζέλου, που βρήκε απέναντί του τα συντηρητικά κατάλοιπα μιας κοινωνίας η οποία έφτασε στο σημείο να επιχειρήσει να τον δολοφονήσει.
Κατάλοιπα της κοινωνίας αυτής υπάρχουν και σήμερα, για τούτο και η ανάδειξη της προσωπικότητας και του έργου του Βενιζέλου έχει παραδειγματική αξία.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν μεγάλη ηγετική μορφή όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για όλη την Ευρώπη.
 Αφιέρωμα του περιοδικού Time στον Ελευθέριο Βενιζέλο, 18 Φεβρουαρίου 1924, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών & Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος».Πολιτικός ηγέτης με αδιαμφισβήτητη ακτινοβολία, τροφοδότησε διχαστικά πάθη όσο ζούσε αλλά και μετά τον θάνατό του.
' Οπως συμβαίνει με τέτοιες προσωπικότητες, η εικόνα του υπήρξε προϊόν μυθοποίησης με εξίσου θετικές ή αρνητικές συνδηλώσεις. Ο Παλαμάς ήδη από το 1918 τον συνέδεσε με τον Καποδίστρια και τον Τρικούπη, ορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τους πολιτικούς «προγόνους» του.
Από την άλλη μεριά, οι πολιτικοί «απόγονοι» του Βενιζέλου άρχισαν να πληθαίνουν όσο απομακρυνόμασταν από τη χρονιά του θανάτου του.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κώστας Σημίτης θα μπορούσαν να προβάλλονται κατά καιρούς ως απόγονοί του, ανάλογα αν θα τονιζόταν η εικόνα του ισχυρού ηγέτη ή του εκσυγχρονιστή της χώρας.
΄Αλλωστε με το όνομα του Βενιζέλου ταυτίστηκε κάτι πολύ ευρύτερο από πολιτική παράταξη – ο αστικός εκσυγχρονισμός, ενώ η εξωτερική πολιτική του συνδυάστηκε με τον ρεαλιστικό και ορθολογικό σχεδιασμό.
Στο αφιέρωμα του«Βήματος» παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του βενιζελισμού από τον Θάνο Βερέμη καθώς και διαφορετικές όψεις της βενιζελικής πολιτικής, η εξωτερική πολιτική από τη Λίνα Λούβη και η εργατική πολιτική από τον Κώστα Φουντανόπουλο, ενώ δύο άρθρα εστιάζουν στο ίδιο το πρόσωπο του Βενιζέλου: ο Δ. A. Σωτηρόπουλος εξετάζει το ερμηνευτικό σχήμα του χαρισματικού ηγέτη και ο Φώτος Λαμπρινός «βλέπει» τον Βενιζέλο μέσα από τον κινηματογραφικό φακό.
Στην πολιτική αυτό που μετράει είναι η έγκαιρη παρέμβαση, ακόμη και όταν κάποιες ομάδες διανοουμένων έχουν προηγηθεί της εποχής τους ή μεγάλοι αριθμοί πολιτών υπολείπονται.
H Ελλάδα του 1908 βρέθηκε σε τριπλό αδιέξοδο.
H διεθνής ύφεση έπληξε κυρίως τη διάθεση των αγροτικών προϊόντων και περιόρισε τα μεταναστευτικά εμβάσματα.
Ο αλυτρωτισμός βρισκόταν σε περίοδο στασιμότητας και τα πολιτικά κόμματα είχαν χάσει την αξιοπιστία τους.
Το στρατιωτικό προνουντσιαμέντο του 1909 ετοίμασε το σκηνικό για την είσοδο του Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική και ο ίδιος αντιλαμβανόταν ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για την ανανέωση του πολιτικού κόσμου, την πραγματοποίηση των αλυτρωτικών οραμάτων του δέκατου ένατου αιώνα και τη δημιουργία θεσμών που θα εκσυγχρονίσουν το ελληνικό κράτος.
* Υπό την σκέπην του βασιλέως
Πρωταγωνιστής του κρητικού ζητήματος εκπροσωπούσε ένα παλιό αίτημα των αλύτρωτων αδελφών της Κρήτης.
Κληρονόμος της πολιτικής πελατείας του Θεόδωρου Δηλιγιάννη που μετά τη δολοφονία του περιπλανήθηκε χωρίς άξιο ποιμένα, ο Βενιζέλος φρόντισε, αντίθετα από εκείνον, να προετοιμάσει, κατά το τρικουπικό πρότυπο, τη χώρα προτού την εκθέσει στην επόμενη εθνική εξόρμηση.
Ο προσεταιρισμός τού Στέμματος εξασφάλιζε την ενότητα που είχε διασαλευθεί από το κίνημα στο Γουδί και ο ευγνώμων μονάρχης υποστήριξε τον ευεργέτη του κρητικό πολιτικό με την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση.
Προηγήθηκε η πρόταση της Ενωσης Ελληνικών Σωματείων για τη υποψηφιότητα του Βενιζέλου στην A´ Διπλή Αναθεωρητική Βουλή.
Ευτυχείς συγκυρίες όλες, ανθρώπων και θεσμών.
Στην ανακοίνωση της 2ας Οκτωβρίου 1910, ο Γεώργιος περιέβαλε τον Βενιζέλο με την απόλυτη εμπιστοσύνη του προκειμένου να εφαρμόσει το πρόγραμμά του.
H διάλυση της Βουλής και η προκήρυξη νέων εκλογών στις 28 Νοεμβρίου θα εξασφαλίσουν στον Βενιζέλο την αυτοδυναμία.
Οι εκλογές αυτές μετά την αποχή των παλαιών κομμάτων μετατράπηκαν σε δημοψήφισμα υπέρ του βενιζελισμού
Το κόμμα του κρητικού ηγέτη ήταν το πρώτο «κόμμα στο οποίο οι τοπικές οργανώσεις θα είχαν αποφασιστική γνώμη για την ανάδειξη των στελεχών» (Γρ. Δαφνής, Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα 1821 – 1961, Γαλαξίας, 1961, σ. 121).
Το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα αποκτήσει τοπικές οργανώσεις με τη μορφή λεσχών, κατά το αγγλικό πρότυπο, ώστε οι λέσχες αυτές να δημιουργήσουν τα νέα στελέχη.
Οι περισσότεροι από τους βουλευτές του 1910 παρέμειναν στελέχη των Φιλελευθέρων ως τον θάνατο του Βενιζέλου.
* «Ανόρθωση» και διχασμός
Ο βενιζελισμός ως πολιτικό κίνημα ταυτίζεται με τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και την προσαρμογή της χώρας στα ευρωπαϊκά της πρότυπα.
Παράλληλα, αποτελεί προετοιμασία για νέες αλυτρωτικές εξορμήσεις, οι οποίες θα πραγματοποιήσουν την εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας.
Υπάρχει η αντίληψη ότι ο Βενιζελισμός διαπερνάει την αστική τάξη του κεφαλαίου και του ιδιωτικού τομέα, δημιουργώντας αντιπάλους ανάμεσα σε κρατικοδίαιτους αστούς, τους εισοδηματίες γαιοκτήμονες και τα μονοπώλια όπως της Εθνικής Τράπεζας (Γ. Μαυρογορδάτος, Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός, στο Γ. Θ. Μαυρογορδάτος – Χρήστος Χατζηισωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1988, σ. 11).
΄Αλλοι υποστηρίζουν ότι το «κατ’ εξοχήν παραγωγικό τμήμα της αστικής τάξης, οι βιομήχανοι, διαφώνησε γρήγορα με τη βενιζελική πολιτική και ήρθε σε διάστασι μαζύ του», πριν από την εκδήλωση του Εθνικού Διχασμού το 1915 (Χρ. Χατζηιωσήφ, «Εισαγωγή» στο Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμ.) Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Οι απαρχές 1900 – 1922, A½ τόμος, σ. 35).
Το βέβαιο είναι ότι η αρχική συναίνεση, που εξασφάλισε η βενιζελική ανόρθωση, επρόκειτο να απολεσθεί καθ’ οδόν προς τον διχασμό.
Με τον διχασμό παγιώθηκαν τα γεωγραφικά ερείσματα του βενιζελισμού (νέα Ελλάδα) και διαμορφώθηκαν συμμαχίες και αντίπαλοι του βενιζελισμού ανάλογα με τη θέση ομάδων και ατόμων έναντι της βασιλικής κρατικής εξουσίας μετά τη δεύτερη παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1915.
* Ο μαγνητισμός του εθνάρχη
Το στοιχείο του χαρίσματος του ηγέτη, που κατέστησε τον βενιζελισμό κάτι περισσότερο από πολιτική ιδεολογία, δεν πρέπει να υποτιμηθεί.
Ο μαγνητισμός του Βενιζέλου υπερβαίνει τα όρια της ρασιοναλιστικής ανάλυσης, όπως και ο αντίρροπος μαγνητισμός του Κωνσταντίνου στο αντίπαλο στρατόπεδο, φαντάζει σήμερα αναχρονιστικός.
Ο «κουμπάρος» βασιλιάς με τις λαϊκές συνήθειες και τον πληθωρικό χαρακτήρα αποτέλεσε πρότυπο ανδρισμού με απήχηση στους συντηρητικούς οπαδούς του.
΄Ετσι ο ευρωπαίος εκσυγχρονιστής έγινε για τους αντιβενιζελικούς το εχθρικό σύμβολο της υποτέλειας σε ξένα συμφέροντα.
Επρόκειτο ακόμη για σύγκρουση δύο μορφών εθνικισμού, του επεκτατικού και εκσυγχρονιστικού, με τον απομονωτικό – συντηρητικό.
* H υιοθέτηση του… Αριστοτέλη
H πολιτική φιλοσοφία του Βενιζέλου υπήρξε, σύμφωνα με τον Γρ. Δαφνή, οπισθοδρόμηση στη δημοκρατικότητα του Χαριλάου Τρικούπη.
Στην ομιλία του της 5ης Σεπτεμβρίου 1910 στην Πλατεία Συντάγματος, ο Βενιζέλος είπε μεταξύ άλλων:
«Ο Αριστοτέλης είπεν ότι όταν ο εις, ο μονάρχης δηλαδή εν τω μοναρχικώ πολιτεύματι ή οι ολίγοι εν τω αριστοκρατικώ ή οι πολλοί, τα πολιτικά δηλαδή κόμματα, εν τω δημοκρατικώ και σήμερον εν τω συνταγματικώ πολιτεύματι,άρχωσι προς το κοινό συμφέρον, η Πολιτεία είναι ορθή.
΄Οταν δε ο εις ή οι ολίγοι, ή οι πολλοί άρχωσι προς το ίδιον συμφέρον η Πολιτεία αυτή αποτελεί παρέκβασιν Πολιτείας οδηγούσα εις την κακοδαιμονίαν των λαών.»
Με την πρόταση αυτή ο Βενιζέλος υιοθέτησε την αριστοτελική άποψη της πολιτικής, αποδίδοντας μεγαλύτερη σημασία στον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος από ό,τι στη μορφή του. Ταυτίστηκε έτσι με την άποψη του Αριστοτέλη, ο οποίος πίστευε ότι υπάρχουν καλές και διεφθαρμένες όψεις των πολιτευμάτων: το αριστοκρατικό ή το ολιγαρχικό, το δημοκρατικό ή το οχλοκρατικό.
Συνεπώς δεν υπάρχουν καλές και κακές μορφές πολιτευμάτων αλλά ενάρετες και διεφθαρμένες εκδοχές λειτουργίας των μορφών.
Ο ρεαλισμός αυτός που διατρέχει τον βενιζελισμό είχε ένα σοβαρό μειονέκτημα, τη συγκυρία.
Αν ήταν αγαθή, ο θεσμός του αρχηγού της κυβέρνησης που εκπροσωπούσε ο ίδιος ο Βενιζέλος και του αρχηγού τού κράτους που εκπροσωπούσε ο μονάρχης θα συμβίωναν αρμονικά όπως συνέβη στο βραχύ διάστημα που συνέπεσε η βασιλεία του Γεωργίου με την πρωθυπουργία Βενιζέλου (1910-1913).
H άνοδος του Κωνσταντίνου στον θρόνο μετά τη δολοφονία του Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη άλλαξε ριζικά τη σχέση των θεσμών και προκάλεσε τη σύγκρουση των εκπροσώπων τους.
Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ).
|
