Η προσκύνηση των Μάγων στο θείο βρέφος στη φάτνη της Βηθλεέμ της Ιουδαίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ιστορία της Γέννησης του Χριστού. Σύμφωνα με την αγιογραφική εξιστόρηση και πατερική επιβεβαίωση, οι τρεις Μάγοι διέσχισαν επί ημέρες την έρημο για να φτάσουν στο θείο βρέφος ακολουθώντας το λαμπερό αστέρι από την Ανατολή.
Η αλήθεια σχετικά με την έλευσή τους
Πολλοί Χριστιανοί θεωρούν ότι η προσκύνηση των Μάγων έγινε αμέσως μετά τη Γέννηση του Ιησού. Επικράτησε η αντίληψη αυτή, επειδή η εικονογραφία της Γεννήσεως θέλει να εμφανίζονται μαζί με τους ποιμένες στο Σπήλαιο και οι Μάγοι.
Όμως ο σκοπός της απεικονίσεως των Μάγων με τους ποιμένες είναι άλλος. Η Ορθόδοξη εικονογραφία επιθυμεί και επιδιώκει με το συμβολισμό αυτό να φανερώσει τη στροφή των Εθνικών και των Ιουδαίων προς τον Χριστό.
Τη προσκύνηση των Μάγων εξιστορεί ο Ευαγγελιστής Ματθαίος. Τους παρουσιάζει να έρχονται από τα βάθη ην Ανατολής στη Βηθλεέμ με οδηγό το λαμπρό αστέρι και να προσκυνούν το «Παιδίον, τον ενανθρωπίσαντα Υιό και Λόγο του Θεού».
Ποιοι ήσαν οι Μάγοι, που έσπευσαν σε προσκύνηση του Μεσσία;
Πατρίδα τους ήταν η Περσία, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, ο οποίος και σημειώνει: «Άνθρωποι βάρβαροι (ξενόγλωσσοι) και από άλλη φυλή, έρχονται από την Περσία, ώστε να ιδούν τον Χριστό, που κείται σε φάτνη». Η πατρίδα των Μάγων ίσως να ήταν η Χαλδαία, διότι αυτή ήταν η πρώτη χώρα, η οποία καλλιεργούσε την επιστήμη των αστεριών. Στην Καινή Διαθήκη αναφέρεται αορίστως ότι ήλθαν Μάγοι στα Ιεροσόλυμα από τα μέρη της Ανατολής: «Ἰδοῦ Μάγοι ἀπό ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα» (Ματθ. β΄ 1). Ήταν σοφοί επιστήμονες, δάσκαλοι της ανθρώπινης σοφίας, ανατολίτες αστρολόγοι, οι οποίοι από την ανατολή του λαμπρού αστεριού διαπίστωσαν την πρόσφατη Γέννηση του Μεσσία και έγιναν πιστοί συνοδοιπόροι της λαμπρής, μοναδικής εμφάνισής του και της ιστορικής, λυτρωτικής πορείας του. Επιπλέον, ήσαν βασιλείς ή ηγεμόνες· πλούσιοι και με δύναμη.
Πόσοι ήταν;
Υπάρχουν πληροφορίες ότι οι Μάγοι ήσαν τέσσερις. Όμως, χωρίς αμφιβολία, επικρατέστερη άποψη λέει ότι οι Μάγοι ήταν τρεις. Αυτό συμπεραίνεται και από τα δώρα που πρόσφεραν. Τα ονόματά τους, κατά την παράδοση, ήσαν Μελχιώρ, Γάσπαρ και Βαλτάσαρ.
Τι ήταν το αστέρι που τους οδήγησε;
Με μόνο οδηγό το αστέρι και με τη θερμή και ακλόνητη πίστη στην καρδιά τους έφθασαν στα Ιεροσόλυμα. Εκεί χάνουν προς στιγμή τον ουράνιο οδηγό τους. Αναζητούν οδηγό από τη Γη. «Ποῦ ἐστιν ὁ τεχθείς βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων ;», ερωτούν τους Ιεροσολυμίτες. «Εἴδομεν γάρ αὐτοῦ τόν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καί ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ» (Ματθ. β, 2). Με τις οδηγίες που πήραν από τους θρησκευτικούς άρχοντες των Ιουδαίων ξεκινούν για τη Βηθλεέμ. Και να πάλι «ὁ ἀστήρ ὅν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτούς» (Ματθ. β΄ 9).
Λίγη σημασία έχει αν το αστέρι εκείνο ήταν φυσικό αστέρι ή άλλο φυσικό φαινόμενο ή υπερφυσικό σημείο. Αυτό που έχει και ιδιαίτερη σημασία δεν είναι το τι συνέβη εκείνη τη νύχτα στον ουρανό, αλλά η υπερφυσική, λυτρωτική έλευση του Υιού του Θεού στη γη. Πάντως, ο ιερός Χρυσόστομος θεωρεί ότι δεν ήταν «ένα φυσικό αστέρι, όπως εκ πρώτης όψεως φαινόταν, αλλά ήταν μια αόρατη, θαυμαστή λογική δύναμις» η οποία με τον τρόπο αυτό παρουσιάστηκε για να οδηγήσει τους Μάγους. Πίσω από το αστέρι βρισκόταν ο Θεός, ο Οποίος με την άπειρή Του πανσοφία και με ένα τρόπο, που γνώριζε ότι θα κάνει εξαιρετική εντύπωση στους σοφούς αυτούς, τους οδηγεί στο να γνωρίσουν τον αιώνιο Βασιλέα της δόξας και να Του προσφέρουν τα βασιλικά τους δώρα, έκφραση της λατρείας τους και του βαθύτατου σεβασμού τους.
Η Παναγία και ο Ιωσήφ δεν γνωρίζουν τίποτε από το μακροχρόνιο και περιπετειώδες ταξίδι των Μάγων, ούτε περιμένουν τίποτε. Ζουν την αγία και αφανή ζωή τους στο σπίτι της Βηθλεέμ. Ξαφνικά οι Μάγοι φθάνουν στο σπίτι, όπου έμενε η Μαρία με τον Ιησού. «Καί ἐλθόντες εἰς τήν οἰκίαν εἶδον τό παιδίον μετά τῆς Μαρίας τῆς μητρός αὐτοῦ» (Ματθ. β΄ 11). Ο Ιωσήφ πρέπει να βρισκόταν στην εργασία του στα Ιεροσόλυμα ή στη Βηθλεέμ. Γι' αυτό και μόνη Της η Παναγία τους υποδέχεται. Τι βρίσκουν εκεί; Μια σεμνή κόρη, που ακτινοβολούσε την παρθενική αγνότητα και η Οποία ενέπνεε το βαθύ σεβασμό. Στην αγκαλιά της κρατούσε τον Υιό Της.
Γνώριζαν οι σοφοί Μάγοι της Ανατολής ποιον πήγαιναν να προσκυνήσουν;
Άραγε να έφθασε στη σκέψη τους, ότι ο νεογέννητος Ιησούς δεν ήταν μόνο ο Υιός της Παρθένου, αλλά και ο Μονογενής Υιός του Κυρίου, «ὁ πλήρης χάριτος καί ἀληθείας» (Ιω. α΄, 14);
Γεγονός είναι ότι εκδηλώνουν τα ευλαβικά συναισθήματα που πλημμύριζαν την ώρα εκείνη τις ψυχές τους: «Πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ» (Ματθ. β΄, 11). Και ανοίγουν τα θησαυροφυλάκιά τους, τα οποία είχαν, ό,τι πολυτιμότερο υπήρχε στη μακρινή πατρίδα τους. Προσφέρουν «χρυσόν καί λίβανον καί σμύρναν» (Ματθ. β΄, 11).
Η Προσκύνηση των Μάγων, τα δώρα και η σημασία τους
Οι ιεροί ερμηνευτές της Αγίας Γραφής- με τη συμφωνία και του ιερού Χρυσοστόμου- αλληγορούν τα τρία αυτά δώρα και επεξηγούν ότι το μεν χρυσό πρόσφεραν ως σε βασιλιά, τον λίβανο ως σε Θεό, την δε σμύρνα ως σε μέλλοντα να αποθάνει. Γι' αυτό και ο ευσεβής Υμνωδός της Εκκλησίας ψάλλει: «Τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεέμ τῆς Ἰουδαίας, ἐξ ἀνατολῶν ἐλθόντες μάγοι προσεκύνησαν Θεόν ἐνανθρωπήσαντα· καί τούς θησαυρούς αὐτῶν ἀνοίξαντες δῶρα τίμια προσέφερον, δοκίμιον χρυσόν ὡς βασιλεῖ τῶν τῶν αἰώνων καί λίβανον ὡς Θεῷ τῶν ὅλων, ὡς τριημέρῳ δέ νεκρῷ σμύρναν τῷ ἀθανάτῳ».
Σημαντικά έργα Τέχνης με θέμα την προσκύνηση των Μάγων
Η εκδοχή του Gentile da Fabriano (1370-1427)
Η «Προσκύνηση των Μάγων» του Gentile da Fabriano αποτελεί μια εικόνα Αγίας Τραπέζης, παραγγελία της οικογένειας Strozzi, για το παρεκκλήσι τους στην Φλωρεντία.
Οι τρεις Μάγοι, ύστερα από μια μεγάλη διαδρομή, φθάνουν στον Μεσσία, τον οποίο προσκυνούν με δόξα, προσφέροντας τα πολύτιμα δώρα τους. Κατά γενική ομολογία η σειρά τοποθέτησης των Μάγων, σηματοδοτεί και την ηλικία τους: Συνήθως στα πρόσωπά τους αντιπροσωπεύονται οι τρεις ηλικιακές φάσεις του ανθρώπου. Στη συγκεκριμένη σκηνή μας εντυπωσιάζει το πολυπρόσωπο της παράστασης, σε βαθμό που να θυμίζει πανηγυρική πομπή. Ένα ακόμη στοιχείο αφορά τη λαμπρότητα των χρωμάτων, τη διακοσμητικότητα, τις κομψές και ευγενικές μορφές και την επικράτηση της γραμμής. Αρκετά ενδιαφέρουσα είναι και η παρουσία φυτών, αλλά και ζώων, κάτι που μας παραπέμπει στη μακρινή Ανατολή και στην προέλευση των Μάγων. Στο χαμηλότερο μέρος, βλέπουμε τρεις μικρές σκηνές, νατουραλιστικά αποδοσμένες, που αποδίδουν τη Γέννηση, τη Φυγή στην Αίγυπτο και την Υπαπαντή.
Η προσκύνηση των Μάγων από τον Da Vinci
Η Προσκύνηση των Μάγων είναι ένας ημιτελής πίνακας ζωγραφικής από τον Ιταλό καλλιτέχνη της Αναγέννησης Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε ανάμεσα στο 1481 και το 1482. Σήμερα βρίσκεται στη συλλογή της πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία.
Η Προσκύνηση των Μάγων του Albrecht Durer
«Η Προσκύνηση των Μάγων» είναι πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Albrecht Durer. Φιλοτεχνήθηκε το 1504, πριν την αναχώρηση του ζωγράφου για το δεύτερο ταξίδι του στην Ιταλία. Σήμερα φιλοξενείται στο διάδρομο Βαζάρι της γκαλερί Ουφίτσι.
Η εκδοχή του Sandro Botticelli (1445-1510)
O Botticelli αποτελούσε πρότυπο ζωγράφου κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Στη δική του «Προσκύνηση των Μάγων» η Παναγία απεικονίζεται αγκαλιά με τον Χριστό, εντός ενός ετοιμόρροπου οικοδομήματος.
Η Προσκύνηση των Μάγων του Μιχαήλ Δαμασκηνού στο Μουσείο της Αγίας Αικατερίνης
.JPG)
Στο Μουσείο Εκκλησιαστικής Τέχνης της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο φιλοξενούνται σημαντικές εικόνες του σπουδαίου ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού.
Μια απ αυτές, που σίγουρα κεντρίζει το βλέμμα και το ενδιαφέρον του επισκέπτη, είναι η Προσκύνηση των Μάγων την οποία υπογράφει ως «ΠΟΙΗΜΑ ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ».
Προέρχεται από τη Μονή Βροντησίου, απ' όπου μεταφέρθηκε και αφιερώθηκε στο ναό του Αγίου Μηνά, το 1800, από τον τότε Μητροπολίτη Κρήτης Γεράσιμο Παρδάλη.
'Αναδημοσιεύουμε από το ιστολόγιο
Οι άγιοι Δέκα μάρτυρες μαρτύρησαν τον 3ο αιώνα μ.Χ., όταν αυτοκράτορας ήταν ο Δέκιος. Από αυτούς, οι μεν Θεόδουλος, Σατορνίνος, Εύπορος, Γελάσιος και Ευνικιανός, ήταν από τη Γορτυνία της Κρήτης. Ο Ζωτικός, από την Κνωσό. Ο Αγαθόπους από το λιμένα Πανούρμου. Ο Βασιλειάδης (ή Βασιλείδης) από την Κυδωνιά. Ο Ευάρεστος και ο Μόβιος (ή Πόμπιος ή Πόντιος) από το Ηράκλειο.
Και οι δέκα με πολύ ζήλο εργάζονταν για τη διάδοση του Ευαγγελίου στο νησί. Καταγγέλθηκαν στον έπαρχο Κρήτης, που ήταν συνώνυμος του αυτοκράτορα, ονομαζόταν δηλαδή κι αυτός Δέκιος. Ο έπαρχος, όταν είδε την ανθηρή νεότητά τους και το αρρενωπό τους παράστημα, προσπάθησε να τους παρασύρει με πολλές υποσχέσεις εγκόσμιων απολαύσεων και ηδονών. Αλλά όταν είδε ότι τίποτα δεν πετύχαινε, διέταξε να τους μαστιγώσουν, και κατόπιν τους λιθοβόλησαν.
Οι γενναίοι μάρτυρες του Χριστού υπέμειναν ηρωικά τα βασανιστήρια, ενθυμούμενοι τα λόγια του ψαλμωδού: «Ἀνδρίζεσθε καὶ κραταιούσθω ἡ καρδία ὑμῶν, πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπὶ Κύριον» (Ψαλμός Λ’ στ. 25). Δηλαδή, να έχετε γενναίο και ανδρείο φρόνημα, και η καρδιά σας ας γίνεται κραταιά και ατρόμητη, όλοι εσείς που ελπίζετε στον Κύριο. Κατόπιν, με διαταγή του έπαρχου, οι στρατιώτες έκοψαν με τα ξίφη τους τις τίμιες κεφαλές των δέκα χριστιανών Αγίων.
Οι άγιοι Δέκα μάρτυρες είναι οι γνωστότεροι άγιοι της Κρήτης, τουλάχιστον μέχρι την εποχή των Τεσσάρων Μαρτύρων. Χαρακτηρίζονται «Πρωτομάρτυρες της Κρήτης» και υπάρχουν πολλές αναφορές βυζαντινών και εκκλησιαστικών συγγραφέων σ’ αυτούς, που καταδεικνύουν, ήδη από τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους, τη διάδοση της τιμής τους σε ολόκληρη τη χριστιανοσύνη.
Οι Άγιοι Δέκα και το Ρέθυμνο
Είναι γνωστό ότι ο ένας από τους αγίους Δέκα καταγόταν από το Πάνορμο Μυλοποτάμου και οι Πανορμίτες οικοδόμησαν περικαλλή ναό προς τιμήν του. Είναι ο άγιος Αγαθόπους (στα νέα ελληνικά: Αγαθόποδας), που το όνομά του σημαίνει ότι έχει «αγαθά πόδια», δηλαδή βαδίζει το δρόμο της ζωής του με αρετή, αγάπη, εντιμότητα, πίστη και ανδρεία.
Ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Ευγένιος, το 2012, αφιέρωσε το ημερολόγιο της Μητρόπολης στον άγιο Αγαθόποδα, εγκαινιάζοντας μια σειρά αφιερωμάτων στους αγίους του Ρεθύμνου, που συνεχίζεται κάθε χρόνο (το 2019 το ημερολόγιο είναι αφιερωμένο στον άγιο Ματθαίο από το Γερακάρι (που μαρτύρησε στην πόλη του Ρεθύμνου το 1700) και το 2020 στις αγίες Πέντε Παρθένες από την Αργυρούπολη).
Οι άλλοι εννέα άγιοι ήταν οι Θεόδουλος, Σατουρνίνος, Εύπορος, Γελάσιος και Ευνικιανός, που κατάγονταν από τη Γόρτυνα, ο Ζωτικός από την Κνωσό, ο Βασιλείδης από την Κυδωνία (Χανιά), ο Ευάρεστος και ο Πόμπιος από το Ηράκλειο.
Επίσης, στην πόλη του Ρεθύμνου οι άγιοι Δέκα τιμώνται σε ιδιαίτερο παρεκκλήσι, που είναι το νότιο κλίτος του ναού των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, ενώ το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στους αγίους Σαράντα μάρτυρες της Σεβαστείας. Ο ναός των Τεσσάρων Μαρτύρων δηλαδή έχει ενσωματωμένους δύο ακόμη ναούς (κλίτη, δηλ. τις δύο πλευρές του), αφιερωμένα στις δύο αυτές ομάδες αγίων μαρτύρων των αρχαίων χρόνων.
Ανάμεσα στις πολλές αγιογραφίες των αγίων Δέκα, από τις οποίες είναι γεμάτη η Κρήτη (και εκτός Κρήτης) υπάρχει και φορητή εικόνα του σπουδαίου Ρεθύμνιου αγιογράφου ιερέα Εμμανουήλ Τζάνε, που χρονολογείται στο 1678.
Η ιστορία των αγίων Δέκα πέρασε στη συλλογική μνήμη και μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά σαν παραμύθι. Παρακάτω καταγράψουμε τρία στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού που συνδέονται με αυτούς.
Η γηθειά των αγίων Δέκα
Στο χωριό Αποδούλου Αμαρίου, υπάρχει μια γηθειά (ξόρκι) για το ξεμάθιασμα, που επικαλείται τη βοήθεια των αγίων Δέκα. Ο άνθρωπος κάνει το σημείο του σταυρού προς εκείνον που θέλει να ξεματιάσει (είτε άνθρωπο είτε ζώο) και μετράει από το ένα μέχρι το εννέα, συνεχίζοντας με τα λόγια «Αγίοι Δέκα, βγάλετε το δούλο του Θεού (τάδε) από το κακό αμάτι και τη γλωσσοφαγιά». Ή «βγάλετε την αίγα μου, την προβατίνα μου κ.τ.λ. από το κακό αμάτι και τη γλωσσοφαγιά».
Οι άγιοι Δέκα και το τραγούδι του αηδονιού
Οι άγιοι Δέκα αναφέρονται και σε έναν από τους στίχους του παραδοσιακού τραγουδιού «Ένα είναι τ’ αηδόνι», που πλέκει με παιχνιδιάρικο τρόπο ένα ποίημα αριθμημένων πραγμάτων και καταστάσεων από το ένα μέχρι το δεκατρία (τουλάχιστον). Φτάνοντας στον αριθμό δέκα, αυτό που αναφέρει μετρώντας είναι οι Άγιοι Δέκα. Λέει, συγκεκριμένα:
Ένα είναι τ’ αηδόνι
Δέκα, δέκα είν’ οι Άγιοι δέκα
Εννιά μήνες η γυναίκα
Οχταπλόκαμο χταπόδι
Εφτά μέρες η βδομάδα
Έξι είν’ οι Αρχαγγέλοι
Πέντε δάχτυλα στο χέρι
Τέσσερα πόδια η αγελάδα
Τρία η Αγιά Τριάδα
Δύο πέρδικες αντάμα
Ένα, ένα ‘ναι το αηδόνι.
Λαλεί, μωρέ, λαλεί, τ’ αηδόνι στο κλουβί
Επειδή σήμερα η σχέση με τον παραδοσιακό μας πολιτισμό βρίσκεται σε ύφεση, πολλοί νέοι άνθρωποι και παιδιά έχουν ακούσει την ύπαρξη των αγίων Δέκα μόνο από αυτό το τραγούδι, χωρίς να ξέρουν τίποτε απολύτως γι’ αυτούς.
Το Σπήλαιο των Αγίων Δέκα
Έξω από το χωριό Μέρωνας Αμαρίου υπάρχει μια σπηλιά, που είναι γνωστή ως Σπήλαιο των Αγίων Δέκα. Εκεί, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κατέφυγαν και κρύφτηκαν οι άγιοι, όταν τους καταδίωκαν οι Ρωμαίοι για να τους συλλάβουν. Μάλιστα, στα τοιχώματα του Σπηλαίου φαίνονται δέκα σημεία που μοιάζουν με λαξευτά καθίσματα, όπου, κατά την παράδοση, κάθονταν οι άγιοι.
Όμως ένας από τους κατοίκους της περιοχής τους πρόδωσε, με αποτέλεσμα τη σύλληψή τους και τη μεταφορά τους στη Μεσσαρά, όπου και μαρτύρησαν. Η τοπική παράδοση διασώζει το υποτιθέμενο οικογενειακό επώνυμο του προδότη και την πληροφορία ότι η οικογένειά του βαρύνεται με την τιμωρία της προδοσίας ακόμη μέχρι και σήμερα.
Η ιστορική αξιοπιστία αυτής της παράδοσης (ότι οι άγιοι συνελήφθησαν στην περιοχή του Μέρωνα, όπου είχαν καταφύγει) είναι αδύνατον να εξακριβωθεί, όμως ούτως ή άλλως έχει αξία, γιατί φανερώνει πόσο βαθιά είχαν εισχωρήσει οι άγιοι στην ψυχή και τις παραδόσεις του λαού μας. Έτσι, οι άγιοι Δέκα έγιναν κομμάτι του πολιτισμού μας, όπως αργότερα και οι ιστορίες των Τεσσάρων Μαρτύρων, των αγίων Πέντε Παρθένων της Αργυρούπολης και άλλων αγίων, που μεταφέρθηκαν από γενιά σε γενιά, κουβαλώντας αξίες και σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, με το περιβάλλον και με το Θεό και συμβάλλοντας στην ποιότητα της ζωής του λαού μας σε δύσκολες εποχές.
Εποχές δύσκολες όπως και η σημερινή, όπου τα μηνύματα που μεταφέρουν οι ιστορίες των αγίων μας είναι τόσο επίκαιρα όσο και άλλοτε και το αίτημα για ελευθερία και αξιοπρέπεια γίνεται όλο και πιο επιτακτικό.
Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα) (Ἦχος γ’ – Τὴν ὡραιότητα)
Τὴν πολυθαύμαστον Κρήτην τιμήσωμεν, τὴν ἐξανθήσασαν ἄνθη τὰ τίμια, τοὺς μαργαρίτας τοῦ Χριστοῦ, Μαρτύρων τοὺς ἀκρέμονας. Δέκα γὰρ ὑπάρχοντες, ἀριθμῷ οἱ μακάριοι, δύναμιν μυρίοπλον τῶν δαιμόνων κατήσχυναν· διὸ καὶ τοὺς στεφάνους ἐδέξαντο, Μάρτυρες Χριστοῦ οἱ καρτερόψυχοι.
Καλά Χριστούγεννα!
Πηγή: saint.gr, rethemnos.gr
