Σαν σήμερα, 27 Αυγούστου 1922, ξεκίνησε η καταστροφή της Σμύρνης...Οι Τούρκοι κατακρεουργούν τον Χρυσόστομο, Μητροπολίτη της Σμύρνης...Μια από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας μας έχει μόλις, αρχίσει, να γράφεται..

Ο μαρτυρικός θάνατος του Μητροπολίτη Σμύρνης, Χρυσοστόμου. Τον τύφλωσαν, τον έσυραν από τα γένια στον τουρκομαχαλά, τον πετσόκοβαν κι εκείνος… τους ευλογούσε!

Αναδημοσιεύουμε από:

ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Κορυφαία μορφή της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε ο τελευταίος Επίσκοπος Σμύρνης, της μιας από τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως, Μητροπολίτης Χρυσόστομος Καλαφάτης.
Ο μαρτυρικός του θάνατος από τον τουρκικό όχλο είναι άρρηκτα δεμένος με τις τελευταίες στιγμές της ελληνικής Σμύρνης και του Μικρασιατικού Ελληνισμού. 

Αν και του προσφέρθηκαν πολλές ευκαιρίες να εγκαταλείψει τη Σμύρνη αυτός προτίμησε να μείνει και να συμμεριστεί την τύχη του ποιμνίου.

Το 1992 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος προχώρησε στην αγιοκατάταξη του Χρυσοστόμου και των ιεραρχών Γρηγορίου Κυδωνιών, Αμβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυμίου Ζήλων και των κληρικών και λαϊκών, που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή. 

Επίσης, όρισε να τιμάται η μνήμη του Χρυσοστόμου Σμύρνης και των «συν αυτώ Ιεραρχών» την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού.



Η Ιερά Σύνοδος προχώρησε στην αγιοκατάταξη του Χρυσοστόμου

Ο Βενέζης για τον Σμύρνης Χρυσόστομο

Ο γνωστός Έλληνας λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Ηλίας Βενέζης, ο οποίος έζησε τη λαίλαπα της Μικρασιατικής Καταστροφής, στο βιβλίο του «Μικρασία Χαίρε» γράφει για τον Σμύρνης Χρυσόστομο: 

«Η δράση του στον καιρό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στον καιρό των διωγμών των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, και στη διετία 1920-22 , τον είχε αναδείξει πρώτο στόχο. Αυτός ήταν ο ηγέτης, ο εθνάρχης, η ψυχή της Ελληνικής Μικρασίας».

Ο Βενέζης τονίζει ότι ο Χρυσόστομος με το βίο και το μαρτυρικό του τέλος «υπηρέτησε το Γένος και την Εκκλησία γράφοντας μια σελίδα χρυσή».

Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1922 (με το νέο ημερολόγιο, 27 Αυγούστου με το παλιό) ο Νουρεντίν Πασάς του απήγγειλε την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και τον παρέδωσε στο πλήθος που είχε συγκεντρωθεί έξω από το διοικητήριο της Σμύρνης.

Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι η εξιστόρηση των γεγονότων από τον Τούρκο καθηγητή Βilge Umar που στηρίζεται σε μαρτυρίες ανθρώπων, οι οποίοι διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη δολοφονία του Χρυσόστομου όπως αυτή του δήμιου Αli Αge , στον οποίο τον παρέδωσε ο Νουρεντίν. Σύμφωνα με τον Ουμάρ, ο Νουρεντίν επέλεξε να απαλλαγεί το συντομότερο από τον Χρυσόστομο, επειδή ήθελε να αποφύγει τη διαδικασία μιας δίκης που θα έδινε τη δυνατότητα σε ευρωπαϊκές χώρες να παρέμβουν για να αποτραπεί η καταδίκη του ιεράρχη.

Ο Γάλλος δημοσιογράφος και ιστορικός Rene Ρuaux, απεσταλμένος στη Σμύρνη της εφημερίδας «Le Τemps», στο βιβλίο του «Ο θάνατος της Σμύρνης» επιρρίπτει ευθύνη για το μαρτύριο του Χρυσόστομου στην τουρκική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία. Γράφει μεταξύ άλλων:

«Ο στρατηγός Νουρεντίν πασάς, όταν τον έφεραν μπροστά του, τον εξύβρισε με αισχρό τρόπο και τον κατηγόρησε για τη φιλελληνική του στάση και πρόσθεσε ότι η επόμενη ενέργειά του ήταν να τον παραδώσει στη λαϊκή κρίση. Ο Χρυσόστομος, λοιπόν, παραδόθηκε στο μανιασμένο μουσουλμανικό όχλο. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα, τον μαχαίρωσαν, διαμέλισαν και έσυραν το σώμα του μέχρι την τουρκική συνοικία, όπου και τον πέταξαν στα σκυλιά…».

Ο Ρuaux καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εκτέλεση του Χρυσοστόμου ήταν προαποφασισμένη.

Ο τότε Αμερικανός πρόξενος στη Σμύρνη G. Ηorton στο βιβλίο του

 «Η κατάρα της Ασίας» γράφει για τον Χρυσόστομο:

«Πέθανε σαν μάρτυρας και αξίζει να του απονεμηθούν ύψιστες τιμές από την Ελληνική Εκκλησία και την Ελληνική Κυβέρνηση…»


“Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος εκρεουργήθη”, γράφει στις 2 Σεπτεμβρίου 1922 η εφημερίδα ¨Ελεύθερον Βήμα”

Συγκλονιστική περιγραφή της δολοφονίας από τον Τούρκο εκτελεστή

ΣΤΙΣ 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1982, με την ευκαιρία της συμπληρώσεως 60 χρόνων από την καταστροφή, σε έκτακτη συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, ο διαπρεπής ακαδημαϊκός Γ. Μυλωνάς, τελείωσε την ομιλία του με μία συγκλονιστική περιγραφή του μαρτυρίου και της θανατώσεως του Χρυσοστόμου.

«Κατά τις τελευταίες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1922 μια ομάδα φοιτητών του Ιnternational College της Σμύρνης και εγώ βρεθήκαμε φυλακισμένοι σε απαίσιο υπόγειο, σ’ ένα από τα μπουντρούμια του Διοικητηρίου της Σμύρνης. 

Σ' αυτό ήταν ασφυκτικά στριμωγμένοι Έλληνες Χριστιανοί αιχμάλωτοι, μάλλον άνθρωποι προωρισμένοι για θάνατο. Στις 5 το απόγευμα της τελευταίας ημέρας του θλιβερού Σεπτεμβρίου, ένας τουρκοκρής με διέταξε να τον ακολουθήσω στην αυλή. 

“Είσαι δάσκαλος;”, με ρωτά. “Αυτήν την τιμή είχα” του απαντώ. “Και οι άλλοι που ήσαν μαζί σου είναι φοιτητές;”. ”Ναι”, του λέγω. 

“Γρήγορα μάζεψέ τους και φέρε τους εδώ”. “Ελάτε μαζί μου έξω”, λέγω στους συντρόφους μου. “Φαίνεται ότι ήρθε η ώρα μας. Εμπρός με θάρρος”. Ποια ήταν η έκπληξή μας όταν ακούσαμε τον Τουρκο-κρητικό να λέει: “Θα σας σώσω σήμερα, γιατί ελπίζω αυτό να με βοηθήσει να λησμονήσω μια τρομερή σκηνή που αντίκρυσαν τα μάτια μου, σκηνή στην οποία έλαβα μέρος”.
Και συνέχισε: 

“Παρακολούθησα το χάλασμα του Δεσπότη σας. Ήμουν μ’ εκείνους που τον τύφλωσαν, που του βγάζαν τα μάτια και αιμόφυρτο, τον έσυραν από τα γένια και τα μαλλιά στα σοκάκια του Τουρκομαχαλά, τον ξυλοκοπούσαν, τον έβριζαν και τον πετσόκοβαν. Από καιρού σε καιρό, όταν μπορούσε, ύψωνε κάπως το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος πατριώτης μου αναγνωρίζει τη χειρονομία της ευλογίας, μανιάζει, μανιάζει και με το τρομερό μαχαίρι του κόβει και τα δυο χέρια του Δεσπότη. Εκείνος σωριάστηκε στη ματωμένη γη με στεναγμό που φαινόταν ότι ήταν μάλλον στεναγμός ανακουφίσεως παρά πόνου. Τόσο τον λυπήθηκα τότε, που με δύο σφαίρες στο κεφάλι τον αποτελείωσα. Αυτή είναι η ιστορία μου. Τώρα που σας την είπα ελπίζω πως θα ησυχάσω. Γι’ αυτό σας χάρισα τη ζωή”. “Και πού τον έθαψαν;” ρώτησα με αγωνία. “Κανείς δεν ξέρει πού έριξαν το κομματιασμένο του κορμί”»
Με πληροφορίες από Εστία Νέας Σμύρνης

Διαβάστε επίσης:

Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης: ο δρόμος προς το μαρτύριο

Ο εκπαιδευτικός Νικόλαος Βικέτος μιλάει στην Pemptousia TV για τον Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης και τον δρόμο που διέβη προς το μαρτύριο. Κορυφαία μορφή της Μικρασιατικής Καταστροφής υπήρξε ο τελευταίος Επίσκοπος Σμύρνης, της μιας από τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως, Μητροπολίτης Χρυσόστομος Καλαφάτης. Ο μαρτυρικός του θάνατος από τον τουρκικό όχλο είναι άρρηκτα δεμένος με τις τελευταίες στιγμές της ελληνικής Σμύρνης και του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Αν και του προσφέρθηκαν πολλές ευκαιρίες να εγκαταλείψει τη Σμύρνη αυτός προτίμησε να μείνει και να συμμεριστεί την τύχη του ποιμνίου.

Πατήστε εδώ ή στην εικόνα για να δείτε την εκπομπή στην Pemptousia TV

Αναδημοσιεύουμε από:

Athensvoice.gr

A.V. Team
27.08.2024
Στις 27 Αυγούστου 1922 ξεκίνησε η καταστροφή της Σμύρνης...
Σαν σήμερα, στις 27 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι κατακρεουργούν το Χρυσόστομο, Μητροπολίτη της Σμύρνης. 

Έχουν μόλις μπει στην πόλη ξεκινώντας στις λεηλασίες, σφραγίζοντας το τέλος της, όπως και αυτό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας.



Η Μεγάλη Ιδέα μετατρέπεται σε καταστροφή της Σμύρνης

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου (1914-1918) η Οθωµανική Αυτοκρατορία επέλεξε να ταχθεί µε την πλευρά των Γερμανών και την Αυστροουγγαρία που θα ηττηθούν, κάτι που θα έχει ως συνέπεια το διαµελισµό και την κατάρρευση του σουλτανάτου.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ήταν μια προαποφασισμένη διάλυση, που απλώς περίμενε την αφορμή για να συμβεί.

Περίπου το 80% των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του «μεγάλου ασθενούς» μοιράζεται µεταξύ των νικητών.

Στο τραπέζι της µοιρασιάς παρακάθεται το καλοκαίρι του 1920 και ο Έλληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ευρισκόμενος μπροστά σε μια ιστορική ευκαιρία.

Να αναστήσει τη Μεγάλη Ελλάδα.

Με τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία σφράγισε το τέλος του μεγάλου πολέμου και έβαλε ταφόπλακα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Ελλάδα αποκτά νησιά του Αιγαίου, την Ανατολική Θράκη µέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και τη δυνατότητα άσκησης κυριαρχικών δικαιωµάτων στην περιοχή της Σµύρνης που τίθεται υπό ελληνική διοίκηση, προβλέποντας ότι μετά από πέντε χρόνια θα διεξαγόταν δηµοψήφισµα για το εάν ο τοπικός πληθυσµός επιθυµούσε να ενσωµατωθεί στην επικράτειά µας.

Από τον Μάιο του 1919 έχει αποβιβαστεί στη Σµύρνη μια µεραρχία του Ελληνικού Στρατού µε σκοπό την προστασία των χριστιανών της περιοχής.

Η Βουλή ανακηρύσσει τον Βενιζέλο 

«άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος»

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας είναι ενθουσιασμένοι και ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα θριαµβευτής, θεωρώντας ότι έχει κάνει πραγματικότητα το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας.

«Σας φέρνω την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» είχε πει τότε, εννοώντας το Αιγαίο, το Ιόνιο, τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Προποντίδα. 

Η Βουλή τον ανακηρύσσει «άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος».

Τότε ήταν που ο Βενιζέλος έκανε το μεγαλύτερο λάθος της πολιτικής του ζωής, ένα λάθος μοιραίο για τον Ελληνισμό: Προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τον Οκτώβριο του 1920 θεωρώντας ότι θα τις κερδίσει διά περιπάτου.

Τις χάνει, όμως, και όχι απλώς τις χάνει, αλλά τις κερδίζει ο μέχρι πρότινος έκπτωτος και γερμανόφιλος βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’. Στις εκλογές που διεξάγονται την 1η Νοεµβρίου το Κόµµα Φιλελευθέρων θα λάβει το 50,31% των ψήφων έναντι 49,36% της Ηνωµένης Αντιπολιτεύσεως υπό τον ∆ηµήτριο Γούναρη, που έχει συνασπίσει όλα τα άλλα κόµµατα.

Λόγω του εκλογικού συστήµατος όµως,

οι αντιβενιζελικοί θα κερδίσουν 256 έδρες έναντι 110 των αντιπάλων τους.

Ο Βενιζέλος δεν θα καταφέρει να εκλεγεί ούτε καν βουλευτής.

Αυτοεξορίζεται στο Παρίσι και μόλις τέσσερις µήνες µετά τη Συνθήκη των Σεβρών το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει εντελώς. 

Όπως και η αντιµετώπισή µας από τις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Η μεγάλη ανατροπή

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είναι ανεπιθύµητος για τους συµµάχους, οι οποίοι πλέον έχουν αμφιβολίες για τα όσα έδωσαν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών. Τον ίδιο καιρό στην Τουρκία το εθνικιστικό κίνηµα υπό τον Κεµάλ Ατατούρκ συνεχώς γιγαντώνεται.

Ζητά αναθεώρηση της Συνθήκης και αποκτά ερείσµατα στις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Η νέα κυβέρνηση και το Παλάτι είχαν πλέον απέναντί τους όχι µόνο τον Ατατούρκ αλλά και τους συµµάχους.

Και όµως αποφασίζουν να εκστρατεύσουν στα βάθη της Ανατολίας.

Ο ελληνικός στρατός βγαίνει από την πόλη της Σµύρνης και αρχίζει να καταδιώκει τους Τούρκους.

Οι νίκες είναι σαρωτικές.

Το Μάρτιο του 1921 καταλαµβάνεται το Αφιόν Καραχισάρ, ενώ τον Ιούνιο οι Νεότουρκοι κινδυνεύουν να κυκλωθούν από τον Ελληνικό Στρατό στο Εσκί Σεχίρ.

Το εκστρατευτικό σώµα των 120.000 στρατιωτών υπό τον στρατηγό Αναστάσιο Παπούλα παίρνει εντολή να συνεχίσει διασχίζοντας την Αλµυρά Έρηµο.

Τον Αύγουστο του 1921 διεξάγεται μεγάλη µάχη στον Σαγγάριο ποταµό.

Την ελληνική προέλαση ακολουθεί µια µακρά περίοδος αδράνειας και από τις δύο πλευρές.

Ο ανεφοδιασµός σε τρόφιµα και πυροµαχικά γίνεται όλο και πιο προβληµατικός, ενώ οι άνδρες έχουν εξαντληθεί.

Ο Ατατούρκ συνεχίζει τη στρατολόγηση νέων δυνάµεων, ενώ προβαίνει σε µυστική συµφωνία µε τη Σοβιετική Ενωση προκειµένου να του παραχωρήσουν πολύτιµο εξοπλισµό, µε αντάλλαγµα τον έλεγχο περιοχών στα σύνορα µε την Τουρκία.

Η τουρκική αντεπίθεση θα ξεκινήσει έναν χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 1922. Μέσα σε λίγες εβδοµάδες ο εξασθενηµένος Ελληνικός Στρατός έχει υπό τον έλεγχό του πλέον µόνο τη Σµύρνη. 

Ο Κεμάλ είναι αποφασισμένος να πετάξει τους Έλληνες στη θάλασσα.

Η κυβέρνηση των Αθηνών διατάσσει την εκκένωση της Μικράς Ασίας. 

Τα τελευταία στρατεύµατα του Ελληνικού Στρατού θα εγκαταλείψουν τα παράλια και τρεις ηµέρες αργότερα, οι πρώτοι οπλισµένοι Τούρκοι µπαίνουν στη Σµύρνη και αρχίζουν να σφάζουν χιλιάδες Έλληνες Μικρασιάτες, καίγοντας εκ θεμελίων την πόλη.

Τα τελευταία ελληνικά τμήματα εγκαταλείπουν τη Σμύρνη.

Στις 27 Αυγούστου 1922, στις 11 π.μ. εμπροσθοφυλακή του τουρκικού ιππικού εισέρχεται στην πόλη, ενώ τις βραδυνές ώρες φτάνει και μία μεραρχία πεζικού.

Οι Τούρκοι πυρπολούν την πόλη και προβαίνουν σε σφαγές του ελληνικού πληθυσμού της.

Μεταξύ των σφαγιασθέντων είναι και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος.

Η πυρκαγιά θα συνεχιστεί έως τις 3 Σεπτεμβρίου, μεταβάλλοντας την πόλη σε σωρό ερειπίων.


Μαρτυρίες από την καταστροφή της Σμύρνης

Οι εκθέσεις και οι περιγραφές αυτοπτών μαρτύρων - μεταξύ αυτών και του Τζορτζ Χόρτον, γενικού προξένου των ΗΠΑ στη Σμύρνη- για την πυρπόληση και τις σφαγές που έλαβαν χώρα στη μαρτυρική πόλη εκείνες τις αποφράδες ημέρες είναι απολύτως ενδεικτικές:

«Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της αρμενικής συνοικίας, οι Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά ταυτόχρονα σε πολλά σπίτια. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, διάλεξαν την ώρα που φυσούσε δυνατός άνεμος σε κατεύθυνση αντίθετη από τη μουσουλμανική συνοικία».

«Έβλεπα καθαρά τους Τούρκους να κουβαλούν τους τενεκέδες με το πετρέλαιο μέσα στα σπίτια, από τα οποία ξεπετάγονταν φλόγες αμέσως κατόπιν. Δεν υπήρχε ούτε ένας Αρμένιος, και τα μόνα άτομα που κυκλοφορούσαν ήταν Τούρκοι στρατιώτες του τακτικού στρατού με κομψές στολές».

«είχαν σχεδόν εντελώς καταστραφεί. Μόνον οι εβραϊκές και οι τουρκικές συνοικίες απέμεναν… Με φρικιαστική ακρίβεια, η φωτιά εξέφραζε συμβολικά το ξερίζωμα και την καταστροφή της ελληνικής και της αρμενικής Σμύρνης. Η ελληνική Σμύρνη είχε πεθάνει…».

«Οι πιο φανατικοί από τους Τούρκους, ύστερα από ελεύθερο πλιάτσικο τριών ημερών, πυρπόλησαν την πόλη με την ελπίδα να διώξουν το μη μουσουλμανικό και μη εβραϊκό στοιχείο».

«Είναι δύσκολο να υπολογίσει κανείς τον αριθμό των νεκρών με ακρίβεια. Σύμφωνα με τον Edward Hale Bierstadt, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Επιτροπής Άμεσης Βοήθειας των ΗΠΑ, περίπου 100.000 είχαν σκοτωθεί, ενώ 160.000 εξορίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας…».

«Το πρακτορείο Reuters μεταδίδει: Από τις περιγραφές που έχουμε, δεν είναι δυνατόν να εξαχθεί ακριβής αριθμός θυμάτων, αλλά υπάρχει φόβος ότι οπωσδήποτε υπερβαίνουν τις εκατό χιλιάδες».

Χρήστος Γιανναράς (1935-2024): «Η Ελλάδα πέθανε και τη σκοτώσαμε εμείς» Ο σημαντικός Έλληνας διανοητής που έφυγε χθες από τη ζωή δεν σταμάτησε ποτέ να μιλά και να γράφει για τα παρακμιακά φαινόμενα της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής.

Γιάννης ΠανταζόπουλοςΑδιαφορούσε και δεν δίσταζε να εκφράζει τις αντισυμβατικές και αιρετικές απόψεις του για όλες τις πτυχές της νέας πραγματικότητας. 

Φωτό: Στάθης Μαμαλάκης / LIFO


«Κατανοούμε τον θάνατο. Δεν τον γνωρίζουμε {…}. Το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο, από την ύπαρξη στην ανυπαρξία ή τη «μετάβαση», αν υπάρχει, σε άλλον τρόπο ύπαρξης, αυτοσυνειδητής, δεν τα γνωρίζουμε {…} Ο θάνατος τού σώματος είναι η απαρχή νέου τρόπου ύπαρξης διαφορετικού από την βιολογική επιβίωση, τις χαρές και τις δυσκολίες τής επί γης συμβίωσης. Αυτός ο μεταθανάτιος τρόπος ύπαρξης δεν μπορεί να σημανθεί με τα σημαίνοντα τής γλώσσας που υπηρετεί την επικοινωνία στον παρόντα επίγειο βίο»,

έγραφε ο Χρήστος Γιανναράς, που έφυγε χθες από τη ζωή στα 89 του χρόνια, στο βιβλίο του «Γρίφος Θάνατος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.⁶

Αναμφίβολα υπήρξε ένας απ’ τους σημαντικότερους Έλληνες διανοούμενους αλλά και μια εξέχουσα φυσιογνωμία των γραμμάτων και των ανθρωπιστικών σπουδών. Σε όλη τη διάρκεια του βίου του παρέμεινε τολμηρός και μαχητικός. Παρακολουθούσε με έντονο ενδιαφέρον την πορεία της εκπαιδευτικής πολιτικής ενώ αναφερόταν συχνά στο γεγονός ότι ως κοινωνία «δεν εξευρωπαϊζόμαστε αλλά επιμένουμε να πιθηκίζουμε την ευρωπαϊκότητα». 

Ήταν ομότιμος καθηγητής φιλοσοφίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, της Βόννης και της Σορβόννης (Παρίσι) και έχει διδάξει Φιλοσοφία, Πολιτιστική Διπλωματία και Συγκριτική Οντολογία σε πανεπιστήμια της Γαλλίας, της Ελβετίας, της Ελλάδας.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα άρθρα του δημιουργούσαν αντιδράσεις και προκαλούσαν κύματα αντιδράσεων στον δημόσιο διάλογο. Για πολλούς οι απόψεις τους ήταν ενοχλητικές. Τον χαρακτήρισαν συντηρητικό, δογματικό, ακραίο και θεωρητικό της «νεορθοδοξίας»

Ο λόγος του ήταν σαγηνευτικός, ακριβής και μετρημένος. Με απεριόριστες εκφραστικές ικανότητες, τα κείμενα του ξεχώριζαν για τον γλωσσικό τους πλούτο και την πυκνότητα της γραφής. Αναντίρρητα, ήταν ένας μεγάλος δάσκαλος, ένας σπουδαίος καθηγητής και ένας ανεξάντλητος συγγραφέας.

Παράλληλα, μέσα από την πολυετή συνεργασία του με τις εφημερίδες «Το Βήμα» και «Καθημερινή», ανήκε στην κατηγορία των επιφυλλιδογράφων που είχαν αποκτήσει φανατικούς φίλους και ορκισμένους εχθρούς.

Με ένα πλούσιο συγγραφικό έργο αλλά και μια μακρά και καταξιωμένη ακαδημαϊκή πορεία στον χώρο της φιλοσοφίας, ως το τέλος της ζωής του δεν σταμάτησε ποτέ να μιλά και να γράφει για τα παρακμιακά φαινόμενα της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής.

Μάλιστα, το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται «Αντιπαλεύοντας την παρακμή», στο οποίο συμπύκνωνε όλα όσα τον ενοχλούσαν. Υποστήριζε ότι οι Έλληνες παρήγαν πολιτισμό, κοινοτικούς και συντεχνιακούς θεσμούς, αξιοπρέπεια, αυτοπεποίθηση, όραμα ιστορικού μέλλοντος.

Και θύμιζε ότι τώρα πια παράγουν μόνο μίμηση και μεταπρατισμό, αγλωσσία, παρανάγνωση της Ιστορίας, με ζηλευτό πρότυπο ανάπτυξης τη Σιγκαπούρη.

Και πίστευε ακράδαντα ότι αντλούμε ελπίδα, όσο υπάρχουν αντιστάσεις στην ισοπέδωση: Μνημονεύουμε Σεφέρη, Ελύτη, Τσαρούχη, Χατζιδάκι, Γκάτσο, Πικιώνη, Θεοτοκά.

Ο ίδιος ενδιαφερόταν αρκετά για την ελληνική πολιτική, αλλά όχι για το κομματικό σύστημα.

Στα κείμενα του αναφερόταν συχνά στα φαινόμενα συλλογικής α-νοησίας, στον εκπαιδευτικό πρωτογονισμό της «απομνημόνευσης», στην εμμονή ως προς την ολέθρια ταύτιση της Παιδείας με τη χρησιμότητα, τη φροντιστηριοποίηση του σχολείου στους σημερινούς Ελληνώνυμους οι οποίοι πάσχουν μόνο ή κυρίως από ξιπασιά, στα ψαλιδισμένα οράματα, την επίδραση της νεωτερικότητας στον ελληνισμό καθώς και την παραφθορά και αλλοίωση της εκκλησιαστικής, λαϊκής ευσέβειας, τον ψευτο-επιστημονισμό σαν άλλοθι μιας ακαδημαϊκής θεολογίας που νεκρώνει την αλήθεια της Εκκλησίας, την χωρίζει από τα υπαρκτά προβλήματα του ανθρώπου αλλά και από την ευχαριστιακή εμπειρία και την άσκηση.

Πριν λίγο καιρό είχαμε συνομιλήσει αρκετές φορές στο τηλέφωνο προκειμένου να τον φιλοξενήσω σ’ ένα απ’ τα επεισόδια της σειράς podcast «Άκου την Επιστήμη».

Αν και όπως μου έλεγε οι αντοχές του ήταν μειωμένες λόγω ηλικίας, το μυαλό του παρέμεινε κοφτερό. 

Εξοργιζόταν με την κομματοκρατία και θεωρούσε ότι «ο συλλογικός μας βίος παραμένει μια πτήση στο τυχαίο».

Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα άρθρα του δημιουργούσαν αντιδράσεις και προκαλούσαν κύματα αντιδράσεων στον δημόσιο διάλογο. Για πολλούς οι απόψεις τους ήταν ενοχλητικές. Τον χαρακτήρισαν συντηρητικό, δογματικό, ακραίο και θεωρητικό της «νεορθοδοξίας».

Ο ίδιος αδιαφορούσε και δεν δίσταζε να εκφράζει τις αντισυμβατικές και αιρετικές απόψεις του για όλες τις πτυχές της νέας πραγματικότητας.

Πάντοτε τον χαρακτήριζε το ευγενές και μειλίχιο ύφος, τα βιβλία του βρίσκονταν διαρκώς στη λίστα των ευπώλητων και τα γραπτά του πυροδοτούσαν συζητήσεις, διαφωνίες και προβληματισμούς.

Επέμενε ότι «Η Ελλάδα πέθανε και τη σκοτώσαμε εμείς» και μιλούσε για μια «παρωδία κράτους που βασίστηκε στις πελατειακές σχέσεις».

Αναρωτιόταν διαρκώς αν αφορά τον Έλληνα σήμερα η πολιτική αλλά και πόση σχέση έχει με την πραγματικότητα της ζωής του, με τα πραγματικά του προβλήματα.Αναρωτιόταν διαρκώς αν αφορά τον Έλληνα σήμερα η πολιτική αλλά και πόση σχέση έχει με την πραγματικότητα της ζωής του, με τα πραγματικά του προβλήματα. Φωτό: Στάθης Μαμαλάκης / LIFO

Ο ίδιος παρέμενε σθεναρά ανεπηρέαστος από κόμματα και ιδεολογίες.

Είτε συμφωνούσες είτε διαφωνούσες με όσα υποστήριζε, ο Χρήστος Γιανναράς ήταν μια δεσπόζουσα προσωπικότητα στην επιστημονική και πνευματική μας ζωή και άφησε μια σπουδαία παρακαταθήκη καθώς και ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα.

Για παράδειγμα, το βιβλίο του «Καταφύγιο Ιδεών» παραμένει μια σημαντική μαρτυρία για τις παραεκκλησιαστικές οργανώσεις στη νεότερη Ελλάδα ενώ η επιτυχία του έγκειται στο ότι λειτουργεί ως αρχέτυπη εικόνα των ανθρωπολογικών συνεπειών των παντός είδους ιδεολογικών καταφυγίων. Επιπρόσθετα, «Το Πρόσωπο και ο Έρως» ανήκει στα σημαντικότερα ελληνικά φιλοσοφικά συγγράμματα του 20ου αιώνα και διερευνά το ερώτημα για τη δυνατότητα πρόσβασης του ανθρώπου στην υπερβατική Αιτιώδη Αρχή των υπαρκτών και της ύπαρξης.

Όταν τον ρώτησα στην τελευταία μας συνέντευξη, τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή, εκείνος χωρίς δεύτερη σκέψη μου απάντησε: 

«Δεν υπάρχει σημαντικότερο πράγμα απ’ το ν’ αγαπήσεις και ν’ αγαπηθείς». 

Για τον ίδιο η κριτική είχε στόχο και όραμα: Να σωθούν σε κάποιες συνειδήσεις μέτρα και όρια γνησιότητας: των σχέσεων κοινωνίας, του αθλήματος της πολιτικής, των ανιχνεύσεων της τέχνης, της χαράς του έρωτα.

Θα τον θυμάμαι για την αστική του ευγένεια, το μόνιμο χαμόγελο, την κριτική του στάση, τις μικρές καθημερινές του συνήθειες που διατηρούσε πιστά, την αξιοθαύμαστη συνέπειά του, την αυστηρότητα του ήθους του και τον αυθεντικό τρόπο σκέψης του.

Φυσικά θα εξακολουθώ να καταφεύγω στα αποφθέγματα της σκέψης του που περιέχονται στα πολυάριθμα βιβλία του αλλά και στα αμέτρητα κείμενα του που θα συνεχίσουν να αποτελούν, για πολλούς, μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης. 

Τώρα που δεν είναι πια μαζί μας σπεύδω να ανοίξω το βιβλίο του «Πείνα και Δίψα». Στέκομαι στο απόσπασμα που μιλά για το «πώς μένουμε δούλοι στη μιζέρια της καθημερινότητας, μένουμε δούλοι στο πρόσκαιρο και εφήμερο και φθαρτό του κόσμου τούτου. Κλείνουμε όλη τη θέα της ζωής στις χωματερές εκτάσεις της ρουτίνας, γίνεται όλη η ζωή ένας παχύς χωματόδρομος που τον περνάμε έρποντας».

Και συνεχίζει: «Η αιωνιότητα ζει μέσα μας στην κάθε μέρα, στην κάθε ώρα, σαν σύγκριση και σαν νοσταλγία. Ο χαμένος παράδεισος ζει μέσα μας στις στιγμές της μεγάλης χαράς, στο πλησίασμα ενός ανθρώπου, μιας αλήθειας, μιας αγάπης, μιας ομορφιάς. Είναι στιγμές στη ζωή, αυτές που κάνουν τη δίψα μας μαρτύριο και που το νιώθουμε καθαρά πως θ' αρκούσαν, σε μία αέναη παράταση, να μας ξεδιψάσουν για μία αιωνιότητα».

«Η ζωή είναι λίγη, όχι χρονικά λίγη, όσο ποιοτικά και ποσοτικά. Είναι τόση μόνο, όσο για να ξυπνάει μέσα μας μια βαθιά, ακόρεστη δίψα. Ό,τι γευόμαστε σε τούτη τη ζωή δεν είναι παρά αρμυρό νερό που μεγαλώνει τη δίψα μας για ένταση και διάρκεια. Μόνο αυτή η λέξη μπορεί να αποδώσει ό,τι ίσαμε τούτη τη στιγμή έχουμε δοκιμάσει στη ζωή: Διψάμε. Ό,τι γευτήκαμε κι ό,τι γευόμαστε είναι λίγο, ασήμαντο, μηδαμινό, μπροστά σ’ αυτό που διψάμε», καταλήγει.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ


Άκου την επιστήμη / Χρήστος Γιανναράς: «Το μεγαλύτερο δώρο στη ζωή είναι ν’ αγαπήσεις και ν’ αγαπηθείς»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ27.12.2023

Mικροπράγματα / Όταν ο Χρήστος Γιανναράς προέβλεπε το 2005: «Φόβαμαι ότι η χώρα δεν θα αποφύγει χρεωκοπία οικονομική και κοινωνική»
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΗ ΔΗΜΟΚΙΔΗ19.11.2017

Βιβλίο / Χρήστος Γιανναράς: Η σημαντική ώρα
ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗ23.5.2012

Συνέντευξη / Χρήστος Γιανναράς: Σάπια Δεξιά, γελοία και ιδιοτελής Αριστερά
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ6.8.2015

Βιβλίο / O Χρήστος Γιανναράς στο LIFO.gr
ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΟΔΩΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟ/ ΦΩΤΟ: ΣΤΑΘΗΣ ΜΑΜΑΛΑΚΗΣ5.3.2014

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΙ ΤΩΡΑΑΠΩΛΕΙΕΣ
Χρήστος Γιανναράς (1935-2024): «Η Ελλάδα πέθανε και τη σκοτώσαμε εμείς»

Σαν σήμερα, 80 χρόνια πριν, στις 21 Αυγούστου 1944: Η πυρπόληση και η λεηλασία της Δαμάστας, οι εκτελέσεις των κατοίκων της...

Αναδημοσιεύουμε από την 

Ηλεκτρονική εφημερίδα 

patris.gr 
ΙΣΤΟΡΙΑ
21 Αυγούστου 1944: Η πυρπόληση και λεηλασία της Δαμάστας, οι εκτελέσεις των κατοίκων της και η φιλογερμανική εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ»
ΚΡΗΤΗ 1940-45: Ιστορικές σελίδες

Μαυροφορεμένες γυναίκες στα ερείπια του χωριού Δαμάστα. Η φωτογραφία έχει δική της φωνή. Και η φωνή υψώνεται πάνω από τη Δαμάστα, απλώνεται σε όλες τις γειτονιές και τα σοκάκια του χωριού

Έγραψε ο κος
Γιώργος Α. Καλογεράκης

δρ.Πανεπιστημίου

Ιωαννίνων

…απ’ της Δαμάστας το χωριό ξένοι μου σαν περνάτε
παρακαλώ το χώμα της μην το βαροπατάτε.
Γιατί ’ναι χώματα ιερά χιλιοβασανισμένα
και με μαρτύρων αίματα περίσσια ποτισμένα…

Τ­ην 1η Ιουνίου 1941, η Κρήτη μετά από τη φοβερή μάχη των έντεκα ημερών, (20-31 Μαΐου 1941), κατέληγε στα χέρια των Γερμανοϊταλών. Πρώτη ενέργεια των κατακτητών, ήταν να απαγορεύσουν την κυκλοφορία των τοπικών εφημερίδων. Ορισμένοι διευθυντές σύνταξης ανέστειλαν την έκδοση των εφημερίδων τους.

Οι Γερμανοί, τον Αύγουστο του 1941, επέτρεψαν οργάνωσαν και βοήθησαν να εκδοθεί εφημερίδα στον νομό Ηρακλείου, με την ονομασία "Κρητικός Κήρυξ". 

Διόρισαν διευθυντή τον Πέτρο Σταύρου Βάρβογλη και η κυκλοφορία της ξεκίνησε στην πόλη και τα χωριά.

 Ήταν μια εφημερίδα φιλογερμανική, όργανο προπαγάνδας στα χέρια των κατακτητών. Το 1ο φύλλο κυκλοφόρησε τη Δευτέρα 18 Αυγούστου 1941. 

Στην προμετωπίδα της εφημερίδας αναγράφονταν ως ιδιοκτήτες οι Μιχαήλ Μαρνελάκης και Πέτρος Βάρβογλης. Διευθυντής, ο Μιχαήλ Μαρνελάκης.

Από την 1η Νοεμβρίου 1941, μοναδικός ιδιοκτήτης ο Πέτρος Βάρβογλης, (την Κυριακή 18 Ιουνίου 1944, εκτελέστηκε από τους άντρες της Αντίστασης).

Την Τρίτη 8 Αυγούστου 1944, άντρες της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Σταυρακάκη – Αεροπόρο, ομάδα έξι Ρώσων και την ολιγομελή ομάδα του Βρετανού αξιωματικού Συνδέσμου Στάνλεϋ Μος, εκτέλεσαν σχέδιο σαμποτάζ στη θέση Δαμαστός πλησίον της Δαμάστας, χτυπώντας γερμανικά αυτοκίνητα πάνω στον κεντρικό δρόμο που οδηγούσε από το Ηράκλειο στα Χανιά. Η ενέργεια ονομάστηκε από τους ιστορικούς «Σαμποτάζ της Δαμάστας». Στη διάρκεια της μάχης των ανταρτών με τους Γερμανούς, σκοτώθηκαν:

α) Ο Ρώσος αξιωματικός Βάνυα.

β) Δύο κάτοικοι του χωριού Δαμάστα, η Λιαδάκη Αικατερίνη του Κυριάκου και ο Τριγώνης Ιωάννης του Στυλιανού.

γ) Τρεις καταναγκαστικοί εργάτες που οδηγούνταν για κοπή ξύλων, ο Εμμανουήλ Πλαϊτης από το χωριό Αλόιδες Μυλοποτάμου, ο Ιωάννης Αργυράκης και ο Ελευθέριος Σκεπετζής από την πόλη του Ηρακλείου.



δ) Ανεξακρίβωτος αριθμός Γερμανών και Ιταλών στρατιωτών (μεταξύ τους και οι εφτά αιχμάλωτοι Ιταλοί που εκτελέστηκαν από τους αντάρτες στον Ψηλορείτη).

Τραυματίστηκαν δύο αντάρτες και ένα κάτοικος της Δαμάστας. Ο Μανόλης Σπιθούρης – Νταμπακομανώλης (με σοβαρό τραύμα στην κοιλιακή χώρα) και ο Κώστας Κεφαλογιάννης – Κουντόκωστας (ελαφρύτερα) από τους αντάρτες και ο Αστρινός Εμμανουήλ Νικολουδάκης από τη Δαμάστα.
Ο Χαρίδημος Νικολουδάκης από τη Δαμάστα. Οι βάρβαροι Γερμανοί είχαν επιλέξει τον αδερφό του Μανόλη για εκτέλεση. Ο Μανόλης ήταν αρραβωνιασμένος, ο Χαρίδημος ανύπανδρος. Ο Χαρίδημος, αφού διαπληκτίστηκε μαζί του, πήρε τη θέση του αδελφού του στην ομάδα των μελλοθανάτων. Εκτελέστηκε τη Δευτέρα 21 Αυγούστου 1944 στο «Κερατίδι»

Οι Γερμανοί αξιωματούχοι, με εντολές του Διοικητή Κρήτης Στρατηγού Μίλερ και του Διοικητή των στρατευμάτων Ηρακλείου Στρατηγού Φρίμπε, υπακούοντας τυφλά στο δόγμα της συλλογικής ευθύνης, διέταξαν την εκτέλεση τριάντα

( 30 )ανδρών του χωριού.


Οι τριάντα άντρες επελέγησαν από το σύνολο των ανδρών της Δαμάστας που είχαν συγκεντρώσει τα κατοχικά στρατεύματα στην πλατεία του χωριού.

Η εκτέλεσή τους έγινε στη θέση «Κερατίδι» της Δαμάστας.

Οι υπόλοιποι άνδρες καθώς και τα γυναικόπαιδα του χωριού, διατάχθηκαν και το εγκατέλειψαν.

Οι Γερμανοί, αφού άρπαξαν όλα τα υπάρχοντα των κατοίκων, (κοσμήματα, ρούχα, γυναικεία προικιά, λάδια, κρασιά, δημητριακά και όλα τα ζώα), πυρπόλησαν και ανατίναξαν το ιστορικό χωριό.

Ερευνήσαμε την προπαγανδιστική εφημερίδα «Κρητικός Κήρυξ» του Ηρακλείου, ώστε να διαπιστώσουμε τα άρθρα με τα οποία παρουσιάστηκε το σαμποτάζ και η καταστροφή της Δαμάστας.

Οι γερμανόφιλοι αρθογράφοι απέκρυψαν τη λεηλασία καταστροφή και πυρπόληση του χωριού, που ακολούθησε τις εκτελέσεις.

Συγκεκριμένα στις στήλες της εφημερίδας εντοπίσαμε και παρουσιάζουμε τα παρακάτω κείμενα:

α) Παρασκευή 11 Αυγούστου 1944, άρθρο με τίτλο (Ύστατη Έκκλησις)

“Φόνοι, απαγωγαί, ληστείαι, κλοπαί, αποτελούν κατά τας τελευταίας ημέρας κοινά γεγονότα εις πλείστα σημεία της υπαίθρου του νομού μας.

Το δυστύχημα είναι ότι η κατάστασις αύτη επεκτείνεται εις γενικωτέρας παρεκτροπάς πολιτικού χαρακτήρος. Διεξάγεται πάλιν εν είδος κλεφτοπολέμου εναντίον των στρατευμάτων κατοχής. Σαμποτάζ σοβαράς σημασίας λαμβάνουν χώραν. Επακολουθούν επιθέσεις εναντίον γερμανικών φυλακίων ή γερμανικών αυτοκινήτων και Γερμανοί στρατιώται δολοφονούνται ανάνδρως υπό των συμμοριτών.
Από δεξιά: Τα αδέρφια από τη Δαμάστα Κωνσταντίνος, Ανδρέας και Γεώργιος Κουγιουμουτζάκης. Εκτελέστηκαν στη Θέση «Κερατίδι» στις 21 Αυγούστου 1944

Είναι βέβαιον ότι η κατάστασις αυτή εγκυμονεί μεγίστους κινδύνους δια τον πληθυσμόν. Άλλως τε αι Γερμανικαί Αρχαί δια στόματος του αξιοτίμου Κυρίου Διοικητού του Φρουρίου Στρατηγού Μύλλερ και άλλων ανωτέρων αξιωματικών του γερμανικού στρατού, εδήλωσαν ότι η μεγαλοψυχία των στρατευμάτων κατοχής απέναντι των ενεχομένων ή υποβοηθούντων τοιαύτας πράξεις, δεν είναι αδυναμία και ότι ενδέχεται να έχη εις δεδομένην στιγμήν τα όριά της.

Και θα είναι καλόν και την υστάτην αυτήν ώραν να συνέλθουν οι διαταράσσοντες την ησυχίαν του τόπου. Διότι ενδεχομένη παράτασις της καταστάσεως ταύτης θα σημάνη αληθείς συμφοράς δια το σύνολον. Αι γερμανικαί αρχαί διαθέτουσαι εις πάσαν στιγμήν ισχυρά πολεμικά μέσα θ α

καταστρέψουν εκ ρίζης όλας τας εστίας των ληστανταρτών. Είναι φυσικόν κατόπιν τούτου να μη δυνηθούν να αποτρέψουν δεινά τα οποία θα επιπέσουν πάλιν κατά της κεφαλής όχι μόνον των ενεχομένων εις τα τελευταία γεγονότα αλλά και άλλων μη ενόχων και κατά του πληθυσμού γενικώτερον.

Υπενθυμίζοντες τα ανωτέρω, μίαν υστάτην έκκλησιν απευθύνομεν: Να παύσουν την δράσιν των οι ταραχοποιοί. Ας πεισθούν ότι η πράξις των αύτη θα είναι η μόνη πατριωτική…

Αν δεν το πράξουν, τόσον το χειρότερον. Η Κρήτη πάλιν θα δυστυχήση, η Κρήτη πάλιν θα πενθοφορήση.

Και τούτο εξ αιτίας αυτών και μόνον και ουδενός άλλου».
Εφημερίδα «ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ», Αύγουστος 1944. ´...…την νύχτα προ της επιθέσεως Γερμανικών υπηρεσιακών αυτοκινήτων οι κάτοικοι της Δαμάστας εφιλοξένησαν και υπεδέχθησαν εις το σπίτι των δύο Άγγλους αξιωματικούς και μίαν κομμουνιστικήν συμμορίαν. Δια την επίθεσιν αυτήν ο πληθυσμός από ένα βουνό κοντά στο χωριό αντελήφθη και πληροφόρησε με σημεία. Τουφεκισμοί έλαβον χώραν το χωρίον κατεδαφίσθη...».

β) Παρασκευή 25 Αυγούστου 1944, άρθρο με τίτλο (Σκληρός ο βαρυσήμαντος λόγος του αξιοτίμου Διοικητού της Μεραρχίας στρατηγού κ. Φρίμπε)

“´…επιβουλότατα αυτά τα κακουργήματα συνέχισαν οι κομμουνισταί υπονομεύοντες και τας διαφόρους οδούς της συγκοινωνίας και τούτο το κύμα της τρομοκρατίας έφθασεν εις την άνανδρον επίθεσιν εναντίον Γερμανικών αυτοκινήτων εις την μεγαλυτέραν οδόν συγκοινωνίας Ηρακλείου-Ρεθύμνου αι λεπτομέρειαι της οποίας δεν σας είναι άγνωστοι…

…την νύχτα προ της επιθέσεως γερμανικών υπηρεσιακών αυτοκινήτων οι κάτοικοι της Δαμάστας εφιλοξένησαν και υπεδέχθησαν εις το σπίτι των δύο Άγγλους αξιωματικούς και μίαν κομμουνιστικήν συμμορίαν. Δια την επίθεσιν αυτήν ο πληθυσμός από ένα βουνό κοντά στο χωριό αντελήφθη και πληροφόρησε με σημεία. Τουφεκισμοί έλαβον χώραν το χωρίον κατεδαφίσθη…ª.

γ) Κυριακή 27 Αυγούστου 1944, άρθρο με τίτλο (Προς τον Κρητικόν λαόν)

´Την 29ην Ιουλίου, ο Διοικητής Φρουρίου Κρήτης προσεκάλεσε τους ηγήτορας του Κρητικού λαού, τας Πολιτικάς, Εκκλησιαστικάς και Εκπαιδευτικάς αρχάς, καθώς και τους εκπροσώπους του σώματος των αξιωματικών και εξέθεσε προς αυτούς τας σκέψεις του δια τας σχέσεις μεταξύ των δυνάμεων κατοχής και του πληθυσμού της Κρήτης.
Εφημερίδα «ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ», 25 Αυγούστου 1944. «…σαμποτάζ σοβαράς σημασίας λαμβάνουν χώραν. Επακολουθούν επιθέσεις εναντίον Γερμανικών φυλακίων ή Γερμανικών αυτοκινήτων και Γερμανοί στρατιώται δολοφονούνται ανάνδρως υπό των συμμοριτών…».

Ο λόγος του κ. Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης, ο οποίος εγνωστοποιήθη δια του τύπου εις τον πληθυσμόν, ήτο μία ανωτάτη εις αισθήματα ανάκλησις προς την ορθοφροσύνην και τα πατριωτικά αισθήματα του Κρητικού λαού.

Αυτή η ανάκλησις δεν ελήφθη υπ’όψιν από πολλούς Κρήτας. Αι δολοφονίαι ειρηνικώς ζώντων Ελλήνων αι λαβούσαι χώραν κατ’Αύγουστον προσέλαβον καθαρώς τρομοκρατικήν μορφήν.

Μερικά μικρά γερμανικά φυλάκια προσέκρουσαν εις εμπόδια, μεταφορικά μέσα κατεστράφησαν. Κατά το διάστημα τούτο επίσης, 31 Γερμανοί και 7 Ιταλοί στρατιώται εφονεύθησαν ανάνδρως.

Ο πληθυσμός της νήσου Κρήτης είναι υπαίτιος δια τας ανάνδρους αυτάς δολοφονίας, τας συνεχείς διαρπαγάς και τας μη εν γένει ειρηνικάς πράξεις, δεδομένου ότι εναντίον των τρομοκρατικών στοιχείων του πληθυσμού και των ανοήτων διαδόσεων της ελεεινής εχθρικής προπαγάνδας, δεν αντιτάσσεται αρκετά.

Η γερμανική συνεπώς δύναμις κατοχής αντεπετέθη και εκτύπησε. Κατά την διάρκειαν των αντιμέτρων αυτής, πολυάριθμοι ανταρτικαί ομάδες κατεστράφησαν.

Δέκα (10) χωρία τα οποία εξηκριβωμένως είχον σχέσεις με αντάρτας, τροφοδοτούντα ή δίδοντα άσυλον, κατεστράφησαν εξ ολοκλήρου. Τα χωρία ταύτα είναι:

Περιφέρεια Χανίων: Κούνενι, Λίμνη και Φλοριά.

Ρεθύμνου: Ανώγεια, Βρύσες, Κρύα Βρύση, Γουργούδι, Γερακάρι, Άνω Μέρος.

Ηρακλείου: Σαχτούρια. (Σημ.: το χωριό Δαμάστα έχει πυρποληθεί στις 22 Αυγούστου 1944 και δεν αναφέρεται από τον γερμανόφιλο αρθογράφο).

Οι κάτοικοι ηχμαλωτίσθησαν ή μετεκομίσθησαν.

Έλληνες (489), εφονεύθησαν κατόπιν αγώνος ή ως αποδεδειγμένοι αντάρται ετυφεκίσθησαν. Πολλαί χιλιάδες Ελλήνων έχασαν τας οικίας και την περιουσίαν των και μετώκησαν εις άλλα χωρία.

Αυτός είναι ο απολογισμός της ανοησίας και της μικρότητος προς την έκκλησιν της Στρατιωτικής δυνάμεως κατοχής.

Έκαστος Κρης πολίτης ή χωρικός ας σχηματίση ήδη γνώμην, εάν είναι έξυπνον, να εξακολουθήση διαταράσσων την ειρηνικήν ζωήν και την τάξιν πιστεύων τους κομμουνιστάς ή Άγγλους πράκτορας, πιστεύων ότι τοιαύτα εγκληματικά έργα δύνανται να προάγουν την κατάστασιν και να μην εξαναγκάζουν εις μέτρα εξολοθρεύσεως, την τόσον συντηριτικώς και δικαίας καθ’όλην την διάρκειαν του πολέμου μέχρι τούδε συμπεριφερθείσαν γερμανικήν Στρατιωτικήν Δύναμιν».

δ) Τρίτη 29 Αυγούστου 1944, άρθρο με τίτλο (Κατάρα και ανάθεμα στους υπαιτίους)

“´Αι γνωσταί εις όλους εγκληματικαί πράξεις των κομμουνιστικών συμμοριών τελευταίως εις την ύπαιθρον, επεσώρευσαν εις τον τόπον συμφοράς και θλίψεις. Όταν ο στρατηγός Μίλερ ανέλαβε την Διοίκησιν του Φρουρίου Κρήτης την 26ην Ιουνίου ε.ε. δια προκηρύξεώς του προς τον Κρητικόν Λαόν εδήλωσε ότι τόσον αυτός όσον και οι Γερμανοί στρατιώται δεν έχουν καμίαν εχθρότητα εναντίον του ορθώς σκεπτόμενου Ελληνικού πληθυσμού και ότι στηρίζεται εις την νοημοσύνην και εφυίαν του Κρητικού Λαού ότι θα αποβλέψη εις τα ειρηνικά του έργα και θα συμπεριφερθή φιλησύχως και ορθώς έναντι των Γερμανών στρατιωτών. Πράγματι η μεγάλη πλειονότης του Κρητικού λαού έκλεισε τα ώτα εις τα ξένα στοιχεία της προπαγάνδας και αφωσιώθη εξ ολοκλήρου με τα ειρηνικά έργα και αι σχέσεις του πληθυσμού με τα Στρατεύματα κατοχής εγένοντο από ημέρας εις ημέραν στενώτεραι λόγω της πλήρους κατανοήσεως της πραγματικότητος και των αγαθών προθέσεων και σκοπών της γερμανικής Διοικήσεως.

Δυστυχώς η ειρηνική αύτη κατάστασις εν Κρήτη δεν ήρεσεν εις τους κομμουνιστάς και τα άλλα πληρωμένα στοιχεία τα οποία δια παντός τρόπου εσκέφθησαν να διαταράξουν την ειρηνικήν κατάστασιν της Νήσου και ήρχισαν από προμελετημένου ασφαλώς σχεδίου να προβαίνουν εις διαφόρους εκνόμους πράξεις δολοφονίας, ληστείας, απαγωγάς κλπ.

Ο Στρατηγός Μίλερ εν τη μεγαλοψυχία του και εν τη βεβαιότητι προφανώς ότι αι πράξεις αύται δεν επιδοκιμάζοντο από το μεγαλύτερον μέρος του πληθυσμού δεν προέβη αρχικώς εις αντίποινα. Οι συμμορίται όμως της υπαίθρου οι οποίοι όχι μόνον δεν εξετίμησαν την τιμίαν στάσιν ταύτην του Στρατηγού αλλά έβλεπον και τους σκοπούς των μη πραγματοποιουμένους, επροχώρησαν εις δολοφονίας γερμανών στρατιωτών όχι μόνον μακράν των χωρίων και κατωκημένων τόπων αλλά και εντός τούτων.

Τότε πλέον η υπομονή εξηντλήθη και τα γερμανικά αντίμετρα εστράφησαν σκληρά εναντίον των βάσεων των συμμοριτών και έπληξαν και μέρος του πληθυσμού ωρισμένων χωρίων τα οποία ώφειλον και ηδύναντο να προλάβουν την καταστροφήν εάν εγκαίρως αντετάσσοντο κατά των γνωστών βοηθών των τρομοκρατών και συμμοριτών όχι μόνον παθητικώς αλλά και ενεργητικώς καταδιώκοντες αυτούς από τα χωρία των έστω και δια των ράβδων.

Ήδη το πένθος και η δυστυχία εις τα χωρία ταύτα είναι γνωστά.

Ποιος καλής πίστεως άνθρωπος δεν ομολογεί ότι δια τα γενόμενα δεν πταίουν ποσώς οι Γερμανοί οι οποίοι ενώ αγωνίζονται σκληρότατον αγώνα ζωής ή θανάτου και υπάρξεως όχι μόνον δι’εαυτούς αλλά δι’όλην την Ευρώπην η οποία κινδυνεύει τον μεγαλύτερον των κινδύνων να υποδουλωθή δια παντός εις την Ρωσσικήν στέππαν δολοφονούνται ανάνδρως από πληρωμένους κακοποιούς, αλλά πταίουν οι συμμορίται ομοϊδεάται των και βοηθοί των οι οποίοι εν πλήρη γνώσει των κακών τα οποία θα εγένοντο προεκάλεσαν εν τούτοις ταύτα και εξακολουθούν να τα προκαλούν χωρίς κανένα λόγον και κανένα άλλον σκοπόν παρά μόνον να μεγαλώσουν την εξαθλίωσιν και καταστροφήν του πληθυσμού και να σβύσουν έτσι την Ελλάδα κάτω από τον Μπολσεβικισμόν.

Ασφαλώς όλοι ημείς σήμερον καταρώμεθα τους υπαιτίους των γενομένων καταστροφών κομμουνιστάς. Αλλά δεν αρκεί τούτο.

Ο φιλήσυχος και νομοταγής και συντηρητικός πληθυσμός της Νήσου μας έχει ύψιστον συμφέρον όχι μόνον να καταράται και αναθεματίζη τους υπαιτίους της καταστροφής του αναρχικούς και τους αυθέντας τούτων αλλά και να αρχίση τον αγώνα εναντίον τούτων με τα μικρά έστω μέσα τα οποία σήμερον διαθέτει.

Άλλως εάν συνεχίσωμεν όλοι μας την ολιγωρίαν και αδιαφορίαν και παθητικήν στάσιν είτε από τον φόβον των τρομοκρατικών συμμοριών και των μπολσεβίκων, συντόμως θα βαδίσωμεν όλοι προς τον θάνατον, την καταστροφήν, την πείναν και την ολοκληρωτικήν καταστροφήν της Νήσου μας».

Τα τριάντα παλικάρια της Δαμάστας που στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 21 Αυγούστου 1944 ήταν: Γεώργιος Νικολ. Κλίνης, Ανδρέας Εμμ. Κουγιουμτζάκης, Κων/νος Εμμ. Κουγιουμτζάκης, Γεώργιος Εμμ. Κουγιουμτζάκης, Εμμανουήλ Σταύρου Κουντούρης, Νικόλαος Δημ. Κουντούρης, Ιωάννης Γεωργίου Κρουσανιωτάκης, Ιωάννης Νικολ. Κρουσανιωτάκης, Ιωάννης Εμμ. Λιαδάκης, Κων/νος Χρήστου Λιαδάκης, Νικόλαος Αλεξ. Μαυράκης, Εμμανουήλ Στυλ. Μαυράκης, Ματθαίος Παν. Μουντουφάρης, Γεώργιος Εμμ. Μουντουφάρης, Γεώργιος Δημ. Μαρούσης, Χαρίδημος Σωτηρ. Νικολουδάκης, Γεώργιος Βασιλ. Νικολουδάκης, Αναστάσιος Βασιλ. Παπαδάκης, Νικόλαος Στυλ. Περάκης, Ιωάννης Αντων. Στρατιδάκης, Γεώργιος Αντων. Στρατιδάκης, Ιωάννης Γεωρ. Σαρρής, Ευάγγελος Γεωρ. Σαρρής, Αριστόδημος Κων/νου Σαρρής, Γεώργιος Δημ. Σαρρής, Γεώργιος Νικολ. Σαρρής, Μιχαήλ Δημ. Σαρρής, Εμμανουήλ Στυλ. Τριγώνης, Ματθαίος Γεωρ. Τριγώνης και Ιωάννης Γεωρ. Τριγώνης.

Σ’ αυτούς, οφείλουμε να προσθέσουμε και την Ελένη Γεωργίου Σαρρή – Μανουσολένη, που σκοτώθηκε στη Δαμάστα στις 26 Αυγούστου 1944. Είχε επιστρέψει κρυφά και αναζητούσε να βρει κάτι από τα χαλάσματα του σπιτιού της για τα δυο μικρά παιδιά της, τον Μανόλη (οχτώ ετών) και την Ασπασία (τεσσάρων ετών).


Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος
Άρθρο από την Εφημερίδα
Patris 2024

«Νέκρωσις άφθορος», η αθάνατη κοίμηση της Θεοτόκου.

Όπου γης σήμερα μια γιορτή για τον Ελληνισμό και τη Χριστιανοσύνη.

Η Παναγία εκοιμήθη και μετέστη στους ολυμπιακούς ουρανούς.

Ναι! Και η Παναγία εκοιμήθη, όπως όλοι όσοι φέρουν την ανθρώπινη φύση. 

Παρότι έχει ήδη ξεπεράσει σε δόξα και τιμή όλες τις ασώματες δυνάμεις.

«Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ»

και «ανωτέρα πάντων των ποιημάτων» και ως «έχουσα τα δευτερεία της Τριάδος», σύμφωνα με την Υμνολογία της Εκκλησίας.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο μεγάλος θεολόγος και υμνογράφος της Εκκλησίας, στον σχετικό λόγο για την Παναγία, μας παρουσιάζει τη Θεοτόκο όχι μόνο να αποδέχεται το θάνατο, αλλά και να επείγεται να συναντήσει τον Μονογενή Της, γι' αυτό και Τον παρακαλεί να δεχθεί στα θεϊκά Του χέρια την «φίλην» σε Αυτόν ψυχή Της. 

Γράφει ο ιερός Δαμασκηνός:

«Στα χέρια Σου το πνεύμα μου, τέκνο μου, παραδίδω. Δέξου μου τη δική σου φίλη ψυχή, που άμεμπτη κράτησες. Σε Σένα και όχι στη γη το σώμα μου αφήνω. Φύλαξέ το σώο εκείνο το οποίο έκανες κατοικία, το οποίο διατήρησες παρθενικό και όταν γεννήθηκες. Πλησίον Σου πάρε με, για να κατοικήσω με Σένα και εγώ, με Σένα που είσαι των σπλάγχνων μου η φύτρα. Προς Σένα βιάζομαι να έλθω. Προς Σένα, ο Οποίος ήλθες και με επισκέφθηκες, χωρίς να χωρισθείς από τον Πατέρα Σου».

Η «Κοίμηση της Θεοτόκου» του Ελ Γκρέκο

«Κοίμηση της Θεοτόκου»,

 νεανικό έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, κοσμεί την ομώνυμη εκκλησία στην Ερμούπολη της Σύρου.

Πρόκειται για ένα από τα πρώιμα έργα του Ελ Γκρέκο, που δημιούργησε μεταξύ του 1562 και του 1564, όταν ακόμα βρισκόταν στην Κρήτη.

Η πραγματική ταυτότητα του έργου αποκαλύφθηκε μόλις το 1983 από τον αρχαιολόγο του ΥΠΠΟ, Γιώργο Μαστορόπουλο, ο οποίος ανακάλυψε την υπογραφή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας» στην εικόνα.

Εκπληκτικό! Η Μητέρα της ζωής δέχεται τη νέκρωση!

Ο θάνατός Της υπερβαίνει την έννοια του θανάτου και μεταστρέφεται σε «κοίμηση», «θεία μετάσταση» και «εκδημία» ή «ενδημία» προς τον Κύριο.

Και εάν ακόμη λεχθεί «θάνατος», είναι θάνατος ζωηφόρος και «αρχή δευτέρας υπάρξεως»,

της αιωνίου, κατά τον ιερό Δαμασκηνό.

Η κοίμηση της Θεοτόκου – El Greco

Πότε εκοιμήθη η Θεομήτωρ; Δεν γνωρίζουμε.

Η Καινή Διαθήκη δεν μας δίνει πληροφορίες.

Για την εκδημία Της μαθαίνουμε από τις διηγήσεις σημαντικών εκκλησιαστικών ανδρών, όπως των Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης, Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα σχετικά τροπάρια της εκκλησιαστικής υμνολογίας.

Στα κείμενα αυτά διασώζεται η «αρχαία και αληθεστάτη» παράδοση της Εκκλησίας γι' αυτό το Θεομητορικό γεγονός.

Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, εκοιμήθη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου διέμενε η μητέρα του Θεανθρώπου.

Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου και την έθαψαν.

Ο Ιωάννης Δαμασκηνός περιγράφει με πολύ στοργικό και τρυφερό τρόπο την υποδοχή της ψυχής της Παναγίας μας εκ μέρους του Υιού Της:

«Έλα, ευλογημένη μου Μητέρα, να ξεκουρασθείς. Σήκω, έλα κοντά Μου, η ενάρετη μεταξύ των γυναικών, διότι ο χειμώνας, αφού παρήλθε, ήλθε η ώρα για να κόψουμε κλαδιά.

Η ωραία κοντά Μου, και μώμος δεν υπάρχει σε Σένα.

Η ευωδία των μύρων Σου ξεπερνά όλα τα αρώματα».

Ακολούθως, γεμάτος θαυμασμό για τη μετάσταση Της απορεί και γράφει:

«Ω, πώς ο ουρανός υποδέχθηκε Αυτή που υπήρξε πλατύτερη από τους ουρανούς! Πώς δέχθηκε ο τάφος Αυτήν η οποία δέχθηκε τον Θεό! Ναι, Τη δέχθηκε, και Τη χώρεσε, διότι δεν έγινε πλατύτερη από τον ουρανό με τον σωματικό Της όγκο. Διότι πώς ένα σώμα τριών πήχεων, που όλο και φυραίνει, θα μπορούσε να ξεπεράσει το πλάτος και το μάκρος του ουρανού; Με τη θεία χάρη όμως ξεπέρασε κάθε ύψος και πλάτος, διότι το θεϊκό είναι πέραν από κάθε σύγκριση. Ω, το ιερό και θαυμαστό και σεβάσμιο και αξιοπροσκύνητο μνήμα».

Η αγάπη και η μνημόνευση της Εκκλησίας δεν επικεντρώνονται στο ιστορικό και πραγματικό πλαίσιο, αλλά στην ουσία και στο νόημα του θανάτου Της, μνημονεύοντας τον θάνατο Αυτής που ο Υιός της, σύμφωνα με την πίστη μας, κατέβαλε τον θάνατο, ανέστη εκ νεκρών, και μας υποσχέθηκε την τελική ανάσταση και τη νίκη της αθάνατης ζωής.

Στην Κοίμηση, μας αποκαλύπτεται όλο το χαρμόσυνο μυστήριο αυτού του θανάτου και γίνεται χαρά μας, επειδή η Παρθένος Μαρία είναι μία από μας.

Ο ίδιος ο θάνατος γίνεται ζωή θριαμβεύουσα.

 Έτσι στη γιορτή δεν υπάρχει ούτε λύπη, ούτε νεκρώσιμα μοιρολόγια, ούτε στενοχώρια, αλλά μόνο φως και ζωή.

Η εκκλησιαστική υμνογραφία δεν φείδεται χαρακτηρισμών της Παναγίας, ούτε επαίνων ούτε ύμνων. 

Το μεγαλύτερο όμως εγκώμιο της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι ο Ακάθιστος Ύμνος,

η απογείωση της υμνολογίας στο πρόσωπό Της, καθώς ιστορεί με ποιητικό και λυρικό τρόπο όλο αυτό το σχέδιο της σωτηρίας.

Παράλληλα, οι προσωνυμίες της Θεομήτορος πλείστες όσες: η Μαριάμ έφερε στον κόσμο τον Σωτήρα των ανθρώπων, εξ ου η προσωνυμία της ως Παναγία αλλά και ως Θεοτόκος.

Όμως, υπάρχει και μια πληθώρα «Θεοτοκονυμίων», όπως λέγονται, ανάλογα με τις ιδιότητες ή τα χαρίσματά της, από τον τόπο ή τρόπο που βρέθηκε εικόνα της ή βρίσκεται ο ναός Της, από την τεχνοτροπία του ναού Της, από τον εικονογραφικό τύπο παραστάσεώς Της, από την παλαιότητα της εικόνας Της, από την ομορφιά και το κάλλος Της, από τα εγκώμιά της, από τον χρόνο που γιορτάζει η εκκλησία Της κλπ.

Εορτάζεται κάθε χρόνο, σύμφωνα με το Νέο Ημερολόγιο σήμερα, 15 Αυγούστου, και στις 28 Αυγούστου σύμφωνα με το Παλαιό (Παλαιoημερολογίτες).

Στις λοιπές ορθόδοξες και καθολικές χώρες του κόσμου, η Κοίμησή Της τιμάται με λιγότερο εμφατικό τρόπο, στις περισσότερες από τις οποίες ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία, όπως και στην Ελλάδα.

Μάλιστα, οι προτεσταντικές ομολογίες θεωρούν την Κοίμηση της Θεοτόκου δευτερεύουσα εορτή, επειδή δεν βασίζεται σε βιβλικές αναφορές.

Η διαφορά αυτή φαίνεται ανάγλυφα στη Γερμανία, όπου ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία μόνο στα καθολικά κρατίδια του Ζάαρλαντ και της Βαυαρίας.

Νηστεία

Κατά την Ορθόδοξη παράδοση, είθισται περίοδος νηστείας για τη συγκεκριμένη εορτή, που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους, εκείνη πριν την γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και εκείνη πριν της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου. Το 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, νηστεύεται το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καταλύεται το ψάρι.

Κατά τη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός κι αν η γιορτή πέσει σε ημέρα Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι.

Περιλάλητοι εορτασμοί:

Στην Τήνο, όπου γίνεται το μεγαλύτερο προσκύνημα, ο εορτασμός της Παναγίας καθιερώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα του 1836 να είναι οκταήμερος και να διαρκεί έως τα «εννιάμερα της Θεοτόκου», στις 23 Αυγούστου, όταν σε ατμόσφαιρα συγκίνησης ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια, μπροστά στον επιτάφιο και την εικόνα.

Παράλληλα, στο νησί οι Έλληνες τιμούν κι αυτούς που χάθηκαν, όταν οι Ιταλοί τορπίλισαν και βούλιαξαν την «Έλλη» στο λιμάνι ανήμερα της Παναγιάς.

Στην Παναγία Σουμελά, σύμβολο της ποντιακής πίστης, πανελλήνιο προσκύνημα αποτελούν η εικόνα της Παναγιάς, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, ο σταυρός του αυτοκράτορα Εμμανουήλ Κομνηνού και το ιερό ευαγγέλιο του πατρός Χριστοφόρου, επίσης δώρο του αυτοκράτορα Δαυίδ του Κομνηνού.

Εκεί, στις πλαγιές του Βερμίου, χιλιάδες προσκυνητές, καθώς και εκπρόσωποι Ομοσπονδιών και Ποντιακών Σωματείων από την Ελλάδα και το εξωτερικό θα συμμετάσχουν και φέτος στις ιερές ακολουθίες και στις πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Στην Πάρο, γιορτάζει η Παναγία της Εκατονταπυλιανής. Ο ναός της, για τον οποίο υπάρχουν δύο ονομασίες, «Καταπολιανή» και «Εκατονταπυλιανή», βρίσκεται στην πρωτεύουσα του νησιού, Παροικιά.

Σύμφωνα με την παράδοση, η Κατοπολιανή έχει 99 φανερές πόρτες, ενώ η 100η είναι κλειστή και δεν φαίνεται.

Η πόρτα αυτή θα φανεί και θα ανοίξει όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη.

Άλλοι θρύλοι αναφέρονται στην Αγία Ελένη που, στον δρόμο για τους Άγιους Τόπους προκειμένου να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στην Πάρο και προσευχήθηκε σε έναν μικρό ναό που βρισκόταν στη θέση της Εκατονταπυλιανής.

Κατά την προσευχή της έκανε τάμα ότι αν βρει τον Τίμιο Σταυρό θα χτίσει στη θέση αυτή έναν μεγάλο ναό.

Η προσευχή της εισακούστηκε.

Βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και, πραγματοποιώντας το τάμα της, ανήγειρε τον μεγαλόπρεπο ναό της Εκατονταπυλιανής, ο οποίος, όμως, στο μεγαλύτερο μέρος του καταστράφηκε, πιθανότατα από πυρκαγιά, και ανακατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, στα μέσα του 6ου αι.

Φημολογείται, επίσης, ότι το τάμα της Αγίας Ελένης ολοκλήρωσε ο γιος της Άγιος Κωνσταντίνος, αυτοκράτορας του Βυζαντίου, καθώς η ίδια δεν πρόλαβε.

Στην Κοζάνη, ξεχωριστός είναι ο εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο, του δήμου Βοΐου, όπου κάθε χρόνο χιλιάδες πιστοί προσκυνούν την εικόνα της Παναγίας, που χρονολογείται από το 1603, ενώ πρόσφατη έρευνα την χρονολογεί στον 13ο αι. Πιστοί από όλα τα μέρη της Ελλάδας επισκέπτονται το μοναστήρι, για να προσκυνήσουν την εικόνας Της.

Άξιο λόγου, το έθιμο των «0που προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες, καθώς ιππείς από τη Σιάτιστα και τη γύρω περιοχή επισκέπτονται το μοναστήρι πάνω στα καταστόλιστα άλογά τους. Το πανηγύρι έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν αποτελούσε ευκαιρία για τους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά και έχει χαρακτηριστεί ως πανηγύρι λεβεντιάς και τόλμης.

Στο νησί του Παπαδιαμάντη, τη Σκιάθο, από το βράδυ της παραμονής γίνεται η έξοδος του επιταφίου της Παναγίας υπό τη συγκινητική μελωδία των Εγκωμίων της Θεοτόκου που ψάλλουν όλοι μαζί οι Σκιαθίτες.

Στο νησί της Ορθοδοξίας, την Πάτμο, όπου βρίσκεται το ιστορικό Μοναστήρι της Αποκάλυψης, ο επιτάφιος περιφέρεται από τους μοναχούς στα σοκάκια του νησιού, ενώ οι καμπάνες ηχούν ασταμάτητα.

Στα Ζαγοροχώρια, φημισμένα σε όλη την Ελλάδα για τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου, οι εκδηλώσεις στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι τριήμερες και δίνουν την ευκαιρία για τρικούβερτο γλέντι με παραδοσιακούς ηπειρώτικους σκοπούς.

Στη Θάσο, στο χωριό Παναγιά, μετά τη λιτάνευση της εικόνας, που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, οι πιστοί μαζεύονται στο προαύλιο της εκκλησίας όπου παρακάθονται στο γιορτινό τραπέζι που περιλαμβάνει πατάτες, ρύζι και μοσχάρι στιφάδο.

Στη Λέσβο, η Παναγιά η Αγιασώτισσα προσφέρει ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου.

Πολλοί προσκυνητές με αφετηρία την πόλη της Μυτιλήνης περπατούν 25 ολόκληρα χιλιόμετρα για να φτάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου και διανυκτερεύουν. Στη γραφική κωμόπολη της Αγιάσου βιώνει κανείς όλη την ατμόσφαιρα ενός γνήσιου νησιώτικου πανηγυριού.

Στην Κάρπαθο, το νησί της Δωδεκανήσου, η Παναγιά στην Όλυμπο γιορτάζεται με τον πιο κατανυκτικό τρόπο. Εδώ, οι λειτουργίες είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος για την Παναγία που «έφυγε». Αποκορύφωμα του εορτασμού είναι ο παραδοσιακός Κάτω Χορός που ξεκινά από τους άντρες σε σταθερό, αργόσυρτο βήμα και κατανυκτική διάθεση. Ακολουθούν οι γυναίκες ντυμένες με τις εκπληκτικής ομορφιάς παραδοσιακές γιορτινές στολές τους.

Στην Κεφαλονιά, κοντά στο χωριό Μαρκόπουλο, τα φιδάκια της Παναγιάς προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές, που βεβαιώνουν με τα μάτια τους ένα μοναδικό φαινόμενο. Κάθε 15 Αυγούστου μικρά άκακα φιδάκια εμφανίζονται στον τρούλο της εκκλησίας.

Σύμφωνα με τον μύθο, πρόκειται για τις καλόγριες ενός παλιού μοναστηριού που υπήρχε στη περιοχή, οι οποίες προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των πειρατών παρακάλεσαν την Παναγιά να τις μεταμορφώσει σε φίδια.

«Και σε μεσίτριαν έχω, προς τον φιλάνθρωπον Θεόν, μη μου ελέγξη τας πράξεις, ενώπιον των Αγγέλων, παρακαλώ σε, Παρθένε, βοήθησόν μοι κύριε 

Διαβάστε την ομιλία του Αρχιεπισκόπου
Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος: Να σεβόμαστε τη φύση ως λίαν καλό έργο του Θεού

Το πανηγύρι ξεκινά από την 1η Αυγούστου
Δεκαπενταύγουστος στην Αγιάσο της Λέσβου παρουσία της ΠτΔ

80 χρόνια συμπληρώθηκαν σήμερα, από το 3ο Ολοκαύτωμα των #ΝΑΖΙ στα #Ανώγεια στο #Ρέθυμνο.

Δήμος_Ανωγείων_Κρήτης
80 χρόνια από το 3ο Ολοκαύτωμα των #ΝΑΖΙ στα #Ανώγεια στο #Ρέθυμνο.
🌿🇬🇷Τιμή και Δόξα στην Ανωγειανή Αντίσταση κατά του Φασισμού!🌿🇬🇷
Με λαμπρότητα, παρουσία πλήθους κόσμου η εκδήλωση στο #Αρμί

Αναδημοσιεύουμε από την ιστοσελίδα :

www.anogi.gr





Πλήθος κόσμου, παρά την αφόρητη ζέστη, έδωσε το παρόν στις εκδηλώσεις του Δήμου Ανωγείων στην Πλατεία Αρμί, για την ιστορική επέτειο των 80 ετών, από το 3ο Ολοκαύτωμα του χωριού μας από τους Γερμανο-Ναζί κατακτητές.

Σε μια σεμνή εκδήλωση παρουσία πολλών επισήμων, δίπλα στο Ηρώο του Ανωγειανού αγωνιστή, όπου υπάρχουν οι μαρμάρινες πλάκες με χαραγμένα τα ονόματα όλων των Ανωγειανών που θυσιάστηκαν διαχρονικά για την Πατρίδα, οι παρευρισκόμενοι απότισαν φόρο τιμής σε όλους όσοι θυσιάστηκαν και αντιστάθηκαν στο Γ’ Ραϊχ!


Στην επίσημη δοξολογία που προηγήθηκε στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Πρόδρομος.

Μεταξύ άλλων, στην πλατεία Αρμί, βρέθηκαν ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Γιάννης Κεφαλογιάννης εκπροσωπώντας την κυβέρνηση, ο βουλευτής Ρεθύμνου του ΠΑΣΟΚ Μανόλης Χνάρης, ο Βουλευτής Ηρακλείου της Ν.Δ Κωνσταντίνος Κεφαλογιάννης, ο Βουλευτής Α’ Αθηνών του ΠΑΣΟΚ Παύλος Γερουλάνος, ο Περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης, ο δήμαρχος Μυλοποτάμου Γιώργος Κλάδος, ο δήμαρχος Βιάννου Παύλος Μπαριτάκης, ο δήμαρχος Οροπεδίου-Λασιθίου Γεώργιος Αθανασάκης, οι Αντιπεριφερειάρχες Νίκος Ξυλούρης και Μιχάλης Βάμβουκας, ο Νίκος Μανουσάκης μέλος της επιτροπής περιοχής Κρήτης του Κ.Κ.Ε, ο επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης Ανωγείων Αντώνης Ρούλιος, ο Βασίλης Σμπώκος μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ, ο πολιτευτής της Ελληνικής Λύσης στο Ηράκλειο Κωνσταντίνος Ραχιώτης, ο Αριστομένης Συγγελάκης συγγραματέας του Εθνικού συμβουλίου διεκδίκησης των γερμανικών οφειλών προς την Ελλάδα και άλλοι.

Ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας στρατηγός Δημήτριος Χούπης δεν παρευρέθηκε λόγω των πυρκαγιών στην Αττική. Τον εκπροσώπησε ο Υποστράτηγος Γεώργιος Μανουράς Υποδιοικητής Διοίκησης Ειδικού Πολέμου.

Το ιστορικό της ημέρας ανέπτυξε ο καθηγητής Δημήτρης Σαλούστρος του “Ζαίμη” με τίτλο :
“Από τους βωμούς των θυσιών κρατήσαμε τη φλόγα.”

«Απ’ τους βωμούς των θυσιών κρατήσαμε τη φλόγα»


Αυτός ο τόπος, μόνο απέναντι στην ομορφιά

σε αφήνει ανυπεράσπιστο


Εδώ το αμετάθετο όχι, του βουνού η ασπίδα εδώ

κι οι πετρόχτιστες μνήμες.


Αυτός ο τόπος αγαπά τη χαλέπα


Από εδώ η ανυπακοή στου νου τις εγκυκλίους


Λιγοστό χώμα, με ιδρώτα και αίμα σε κρατήσαμε


Όπου η ψυχή κάνει τη διαφορά, οι αριθμοί δε μετράνε


Στο ύψος αυτό δεν ευδοκιμούν τα διλήμματα


Εκεί, που η φωτιά αφήνει σημάδι, την αλήθεια γυρέψαμε


Κι απ’ τους βωμούς των θυσιών κρατήσαμε τη φλόγα


Η στάχτη εδώ αλισίβα, να λευκαίνει το μαύρο




Αυτός ο τόπος ανήσυχη φύση και με φως και με θάνατο


Οι πέτρινοι άνθρωποι εδώ πολύ υπερήφανοι, για να ζήσουν,


πολύ υπερήφανοι για να πεθάνουν


Η βαριά ιστορία τιμή μα και χρέος


Κι αφού διαιρεμένου η προσευχή δεν εισακούεται


Το πικρό θαύμα στοχεύουμε


Όταν τα χρώματα μας διαιρούν, να μας ενώνει το μαύρο


Για την αποκοτιά του νου, της ψυχής την απόφαση


Άμποτε, η κρίση του μέλλοντος να μας δώσει ένα δίκιο.

Σεβασμιότατε, Σεβαστοί πατέρες, Κύριοι εκπρόσωποι Αρχών και Φορέων, Αγαπητοί συγχωριανοί, Αγαπητοί φίλοι, Κυρίες και Κύριοι.

Όσοι γνωρίζουν τις συνήθειες του χρόνου, να ρίχνει, σαν από κάποια ενοχή, τη σκόνη του πάνω στις εγγραφές της μνήμης, έχουν τον ύπνο του λαγού και την ώρα που η μνήμη ωριμάζει νοιώθουν πάλι την ανάγκη να λιπάνουν τις αρθρώσεις των γεγονότων, να κρυσταλλώσουν την αιωνιότητα των στιγμών, που η τύχη, ή η κατάρα το ‘φερε να εξέχουν από τις άλλες, που τους μέλλεται να ξεχαστούν.

Είναι η ώρα, που πρέπει να ανανεώσουμε το λάδι στα καντήλια των τάφων, λιτή αναγνώριση της θυσίας εκείνων, που κληρώθηκαν να υπερασπίζονται τα όρια, έξω από τα οποία η ζωή καταντά υποχρέωση.

Είναι η ώρα να αποδοθεί δικαιοσύνη, να απαιτηθεί δικαίωση, μόνο έτσι φωτίζεται ο δρόμος μπροστά, μόνο έτσι θεμελιώνονται οι μνήμες του μέλλοντος.

Οι επετειακές εκδηλώσεις για συμβάντα και πράξεις, που σημάδεψαν την ιστορική μας πορεία, δεν συνιστούν ασφαλώς Γιορτή, ούτε μόνο Μνημόσυνο, είναι εξόφληση χρέους, είναι επαναβεβαίωση αποδοχής κληρονομιάς, τήρηση μιας παράδοσης, που αντιμάχεται τη λήθη και την παραγραφή, είναι εν τέλει ανάληψη ευθύνης.

Μιλούμε κάθε Μάη για τη Μάχη της Κρήτης, για το ηθικό πρόσταγμα της αντίστασης, μιλούμε κάθε Αύγουστο για τη μανία της φωτιάς, για τη λάμψη στων Ανωγείων το ύψωμα, τα επανειλημμένα ολοκαυτώματα, για να τονίσουμε ξανά και πάλι τις θεμελιώδεις αρχές, που διέπουν τις συγκρoύσεις και το χρέος, που αυτές συνεπάγονται:

Ότι το ιστορικό γεγονός το παράγουν οι λαοί, ότι στις αναμετρήσεις των ισχυρών με τους αδύναμους τις μάχες τις κερδίζουν οι ισχυροί , αλλά η ιστορία δικαιώνει εκείνους, που συμμαχούν με το δίκιο, εκείνους, που τη γενναιότητά τους την ξοδεύουν για ένα σκοπό, που τους υπερβαίνει.


Ότι οι πόλεμοι στο βαθμό που είναι αναπόφευκτοι έχουν κανόνες, που, όσοι σέβονται τη στρατιωτική τους τιμή, πασχίζουν να τους τηρούν, ή πάλι ότι υμνώντας τις πολεμικές αρετές δεν πέφτουμε στην παγίδα να δοξολογούμε το θάνατο. Και εδώ δεν αρκεί να είσαι ιστορικός για να μιλήσεις για τα ιστορικά δρώμενα, θα πρέπει να είσαι παράλληλα στοχαστής, αν βέβαια δεν μπορείς να είσαι ποιητής. Ο Γουίλ Ντυράν, που διαθέτει και τις δυο ιδιότητες υπογραμμίζει με νόημα ότι καταγράφοντας απλά τα γεγονότα τους τελευταίους τρεισήμισι αιώνες αξιωθήκαμε μόλις 268 χρόνια παγκόσμιας ειρήνης. Σε βάθος χρόνου ο μόνος πόλεμος, που θα μείνει στη μνήμη, είναι ο Τρωïκός όχι γιατί ήταν ο πολεμικότερος, αλλά γιατί ο Όμηρος για να σώσει την τιμή των πολέμων κατέφυγε στην αίγλη του αιτιολογικού μύθου, εν τέλει στο άλλοθι της ομορφιάς.

Σε κάθε μνημόσυνη αναφορά ωστόσο προηγούνται τα γεγονότα.

Η απόσταση των 80χρόνων από το δίσεκτο εκείνο Αύγουστο του ’44 επιτρέπει με καθαρότερο μάτι και διαυγέστερη ψυχή να σταθούμε απέναντι στην ιστορικότητα των στιγμών.

Και μετά τον Πρώτο, αλλά κυρίως μετά το δεύτερο Μεγάλο πόλεμο, υπήρξαν λαοί και όχι λίγοι, που από ντροπή έπρεπε να αποκηρύξουν το πρόσφατο παρελθόν τους, και κατέφυγαν στη συλλογική αμνησία, για να μπορέσουν με κάποιον αυτοσεβασμό να συνεχίσουν την ιστορία τους.

Η ιδιαίτερη πατρίδα μας δεν ήταν ανάμεσά τους. Η Στάση της στην πρώτη πράξη του τελευταίου πολέμου, με τη συντριβή του φασιστικού δόρατος, διέλυσε το μύθο του αήττητου των δυνάμεων του Άξονα, κερδίζοντας τον παγκόσμιο θαυμασμό και η Αντίστασή της σε όλη τη διάρκεια της Γερμανικής επιβολής διέσωσε την ελευθερία και την τιμή της και συνέβαλε αποφασιστικά να κρατηθούν όλες εκείνες οι αξίες πάνω στις οποίες είχε θεμελιωθεί ο Δυτικός τουλάχιστον πολιτισμός.

Η αντίσταση για την Κρήτη εναντίον των Γερμανών ξεκίνησε το Μάη του ΄41στο Μάλεμε και ειδικότερα για τους Μυλοποταμίτες, ανάμεσα στους οποίους και πολλοί Ανωγειανοί, στην περιοχή του Λατζιμά, όπου υποδέχτηκαν κατ’ ουσίαν άοπλοι, ή με όποιο μέσο διέθεταν κι αργότερα με τα όπλα των αντιπάλων τους, τους ουρανοκατέβατους εισβολείς.

Μετά την επικράτηση των Γερμανών η Κρήτη έπεσε, αλλά δεν παραδόθηκε. Σε όλη τη διάρκεια της κατοχής σε ολόκληρο το νησί συστήθηκαν και έδρασαν αντιστασιακές οργανώσεις, παθητικής αντίστασης στην αρχή, ένοπλου αγώνα στη συνέχεια, αντιτάσσοντας το δικό τους ΟΧΙ στην εδραίωση του Γερμανικού καθεστώτος κατοχής.

Από τις τέσσερεις πιο οργανωμένες αντιστασιακές ομάδες, οι άλλες τρεις ήταν του Πετρακογιώργη, του Μανώλη Μπαντουβά και του Αντώνη Γρηγοράκη , εκείνη, που αφορά στα Ανώγεια, και έδρασε στην περιοχή του άνω Μυλοποτάμου με φυσική έδρα τον Ψηλορείτη είναι η Ανεξάρτητη Ομάδα Ανωγείων, που με την ένταξή της στο Ε.Α.Μ μετονομάζεται σε Επαρχιακή Επιτροπή Άνω Μυλοποτάμου.

Υπό τη συνετή και γενναία ηγεσία αντιπροσωπευτικών Ανωγειανών, που πάππου προς πάππου ήξεραν πως, όπου η ελευθερία φιμώνεται και οι κλειστοί δρόμοι στενεύουν τον κόσμο, τα μονοπάτια τον κάνουν απέραντο, οδήγησαν τα βήματα των ελεύθερων πολιορκημένων των Ανωγείων στα απρόσιτα λημέρια του Ψηλορείτη, από όπου εξορμώντας έκαναν κάθε δυνατή ζημιά στον κατακτητή.

Τα Πετραδολάκια, ο Μαυριάς, ο κάμπος της Νίδας, το Κορίτσι, ο Γουρνόλακος, ο Πετριάς, ο Ποταμός του Μάκρη, τα Σίσαρχα, το Γωνιανό φαράγγι, τα Τυλισσανά Αλώνια, το Κερατίδι, η Δαμάστα, το Σφακάκι είναι κάποιοι μόνο από τους τόπους του Ανωγειανού «Μολών Λαβέ», λέξεις και τόποι, που έκτοτε συνωνυμούν στη μνήμη μας με μετερίζι τσ’ αθρωπιάς, τραγούδι κατηχητικό της αγωγής μας.

Η συνολική προσφορά της αντίστασης των Ανωγειανών στον αγώνα για την αποτίναξη του κατοχικού ζυγού είναι ανεκτίμητη: Πέρα από τα σαμποτάζ στο Σφακάκι και τη Δαμάστα και τις ένοπλες συγκρούσεις, πού έφθειραν και απασχολούσαν τους Γερμανούς, στην ζοφερή ατμόσφαιρα της κατοχής κράτησε αδούλωτο το φρόνημα ανταρτών και αμάχων, παρέσχε κάθε δυνατή βοήθεια δίνοντας καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές, οργάνωσε δίκτυο κατασκοπίας, δίνοντας σημαντικές πληροφορίες στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, για να έχουν κοντά στο νου και μνήμην οι φύλακες.

Αν σε κάτι πρέπει να διορθώσουμε τις μνήμες είναι εκεί που επιβάλλεται να πάψουμε να μετράμε και να ζυγίζουμε την προσφορά των επιμέρους αντιστασιακών ομάδων με το χρωματισμένο πολιτικό ζύγι, να σταθούμε στην πρόθεση και το κίνητρο για πατριωτική δράση, στο γεγονός ότι παραδοσιακά αντίπαλες πολιτικές ομάδες ενώθηκαν, για όσο τουλάχιστον χρειάστηκε , αντιτάχτηκαν απέναντι στον κοινό εισβολέα, απέτρεψαν τις διχασμένες μνήμες τη στιγμή που στην πάνω Ελλάδα ο εμφύλιος έστηνε ήδη δεύτερο μέτωπο.

Το τίμημα για όλην αυτήν τη δράση ήταν ακριβό:
Στην περίοδο ΄40- 44, ο φόρος αίματος των Ανωγειανών ανέρχεται σε 171 νεκρούς από συγκρούσεις και εκτελέσεις, 171 ζωές κατατεθειμένες στο ταμείο παρακαταθηκών της πρόσφατης ιστορίας του τόπου, προσθέστε τις παράπλευρες απώλειες από τις ασθένειες και την ασιτία, τον ανείπωτο πόνο, το φόβο, τις εκτοπίσεις και τις αγγαρείες, τις στερήσεις, τις κακουχίες και τους εξευτελισμούς, γιατί τον πόλεμο αυτό, οι κάτοικοι των Ανωγείων τον βίωσαν ως εμπειρία καθολική, αποκορύφωμα της οποίας υπήρξε το ισοπεδωτικό ολοκαύτωμα του χωριού , το τρίτο στην ιστορία του .

Η διαταγή του φρουράρχου Κρήτης ήταν σαφής και επαρκώς αιτιολογημένη

Πέντε επειδή, που στη λογική των ισχυρών δικαιολογούν τα αντίποινα εναντίον αθώων και άοπλων, ως νόμιμη πολεμική πρακτική

Πέντε επειδή, που συνοψίζονται σε ένα: Επειδή τα Ανώγεια δεν υποτάχτηκαν στο δίκαιο της πηγμής, διατάσσομεν την ΙΣΩΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου. Μορφωμένοι αυτοί δεν ήξεραν πως όταν οι άνθρωποι στερούνται το δικαίωμα να ζουν τη ζωή, που δικαιούνται, αποκτούν το δικαίωμα να περιφρονούν το νόμο, που το επιβάλλει?

Η Συνέχεια αναμενόμενη

«Μετά από κάθε ελευθερία, λέει ο Καμύ, ακολουθεί μια δικαστική απόφαση».

Αποδεχτήκαμε όλες τις κατηγορίες χωρίς κανένα ελαφρυντικό, θεωρώντας τες την πιο τιμητική και πιο συνοπτική αποτύπωση της ανυπότακτης Ανωγειανής ψυχής

Η ποινή εκτελέστηκε αυθημερόν και για 22 μερόνυχτα , το μένος και η έκταση της καταστροφής είναι ασύλληπτα:

Σε έκθεση του ο Χριστομιχάλης, διατυπωμένη σε εκείνη τη λυγερή και αδέξια καθαρεύουσα, με πόνο αλλά και ευγένεια ψυχής, αποτυπώνει όλο το τραγικό σκηνικό του χαλασμού:

«Η καταστροφή των Ανωγείων (αναφέρει) είναι ολοκληρωτική, λεηλατηθεισών απασών των οικιών, παντός αντικειμένου, ρουχισμού, τροφίμων και δι’εκρηκτικών υλών και πυρκαϊών αποπεράτωσαν το ολέθριον, βάρβαρον και καταστρεπτικόν έργο των, μη φησθέντων ούτε εκκλησιών ούτε σχολείων. Τρεις χιλιάδες γυναικοπαίδων διατελούν εν προσφυγία, άστεγα, στερούμενα και των στοιχειωδών μέσων υγιεινής και περιθάλψεως και αντιμετωπίζουν τον εκ πείνας και ασθενειών θάνατον, παρ’ όλον τον αλτρουϊσμόν και την φιλοξενίαν των κατοίκων της επαρχίας».

Και εδώ υπάρχει κάτι, που και η πιο σύντομη αναφορά στη γερμανική κατοχή δεν μπορεί να παραλείψει.

Από την πρώτη μέρα ο γερμανικός στρατός έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο αντεκδικήσεων, που συνιστά ωμή περιφρόνηση κάθε έννοιας κανόνα πολέμου . Με εντολή του Στούντεντ άρχισαν ομαδικές εκτελέσεις αθώων αδιακρίτως, που συλλαμβάνονταν όχι στο πεδίο της μάχης, αλλά οπουδήποτε, με την κατηγορία ότι πολέμησαν το Γερμανικό στρατό χωρίς να είναι στρατιώτες. Αυτό είναι το δίκαιο του πολέμου κατά τους Ναζί, παρ’ ότι το άρθρο 2 της Χάγης αναγνωρίζει ρητά το δικαίωμα σε κάθε αμυνόμενο, ελλείψει χρόνου, να υπερασπίζεται και άτακτα τον εαυτό του.

Αυτοί οι άνθρωποι έκαμαν ιδεολογία την έχθρα προς τη ζωή και προς ό,τι της δίνει αξία και περιεχόμενο. Εις ό,τι αφορά στα Ανώγεια πυροβολούν οκτάχρονο το Στεφανή, θάβουν στα χαλάσματα τους γέροντες και τους ανήμπορους, πυροβολούν ό,τι κινείται, χλευάζουν τους νεκρούς, εκτοπίζουν το σύνολο του πληθυσμού, υποχωρούν και δεν αφήνουν πέτρα πάνω σε πέτρα. .Και αυτό δεν ήταν ο ρόγχος του τέρατος, που ξεψυχά, δεν ήταν η εν θερμώ αντίδραση στη δράση των αμυνομένων, ήταν έγκλημα πολέμου προσχεδιασμένο, μελετημένο μέχρι την τελευταία του λεπτομέρεια και αναντίρρητο πλέον από το 2020, όταν και περιήλθε σε γνώση μας ο χάρτης του σχεδίου της στρατιωτικής επιχείρησης με την κωδική ονομασία Donnerslag για τα Ελληνικά «Βροντή» από το ημερολόγιο του 733 Συντάγματος του Γερμανικού στρατού. Αυτοί οι Άνθρωποι , ακόμη και όταν συνήλθαν από την εθνικοσοσιαλιστική υστερία, δε βρήκαν το ανάστημα να χρεώσουν τον εαυτό τους με κάποιαν υλική αποζημίωση προς τα αθώα θύματα, όπως ορίζει το δίκαιο του πολέμου, με την ηθική αποζημίωση μια συγγνώμης, όπως υπαγορεύει η συνείδηση κάθε έντιμου ανθρώπου, που σφάλλει.

Αυτού του προμελετημένου εγκλήματος πολέμου συνεπής εκτέλεση είναι το ολοκαύτωμα των Ανωγείων με εντολή του φρουράρχου Κρήτης, που ένα χρόνο πριν είχε διατάξει τον αφανισμό εις τον αιώνα της Κανδάνου προς εξιλασμόν, λέει,της δολοφονίας 25 γερμανών στρατιωτικών. Το ιερό δικαίωμα στην άμυνα χαρακτηρίζεται δολοφονικό, η μισάνθρωπη, παράφρονη αντεκδίκηση, ηθική αποκατάσταση. Μάλιστα.

Φίλοι συγχωριανοί, εκλεκτοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι

Η άγρυπνη μνήμη και το χρέος είναι που μας φέρνουν κι είμαστε κάθε Αύγουστο εδώ και η ευγνωμοσύνη εις τον αιώνα προς όσους μας παραστάθηκαν.

Αναφέρομαι συνοπτικά στα γεγονότα όχι τόσο για λόγους οικονομίας, όσο γιατί η διεξοδική παράθεση θα αδικούσε μοιραία όσα στα πλαίσια μιας μνημόσυνης αναφοράς θα παραλείπονταν, και κυρίως γιατί τα γεγονότα από μόνα τους δεν εξαντλούν την αλήθεια.

Η αλήθεια εκτείνεται πολύ πέραν των γεγονότων.

Η άλλη αυτή διάσταση των πεπραγμένων, που μνημονεύουμε, η διάσταση του βάθους ή του ύψους, αν προτιμάτε, διαφαίνεται από την πρόθεση, το σκοπό, πάει να πει, που πίστευαν πως αντιστεκόμενοι υπηρετούσαν οι πρωταγωνιστές τους, όπως αποκαλύπτεται μέσα από τα έγγραφα, τις επιστολές και τις διηγήσεις των εμπλεκόμενων και είναι αυτό, που μάθαμε να αποκαλούμε Ανωγειανό ήθος 

Χαρακτηριστικό δείγμα του Ανωγειανού αυτού ηθικού παραστήματος συναντούμε σε έγγραφο του Νίκου Σταυρακάκη ή Αεροπόρου, προς το λοχαγό Ραλφ Στόκμπριτζ, αξιωματικό της μυστικής αντικατασκοπίας, απεσταλμένο της βρετανικής αποστολής στην Κρήτη.

Ο Αεροπόρος ενοχλημένος από την προσπάθεια του βρετανού να επιτύχει τη απόσχιση των ανδρών της Ανωγειανής Ομάδας Αντίστασης από το Ε.Α.Μ. γιατί συνέβει και αυτό, γράφει: «Έχομεν πλήρη επίγνωσιν της θέσεώς μας ως λαού, ως Έθνους, ως ατόμων …Ό,τι είχαμεν ποίος λίγο ποίος πολύ το διαθέσαμεν … κινούμενοι μόνον από το τίμιον, το ανιδιοτελές, το αγνόν, το ιδανικόν αίσθημα του πατριωτισμού, ως αντάξιοι απόγονοι ενδόξων προγόνων. Είναι ακριβώς η φωνή της συνείδησης, που διεκδικεί έναντι πάντων, την καθολική αναγνώριση της ηθικής ακεραιότητας, αυτό το «ένα λίγο πράγμα», την ηθική προστασία, την ενεπίγνωστη αναγνώριση την οφείλουμε ακέραιη σε εκείνους, που πολέμησαν, όπως ακέραιη την οφείλουμε και στους γέροντες και στα παιδιά και πρωτίστως στην Ανωγειανή ανώνυμη ηρωίδα, τη μάνα, τη σύζυγο, την αδελφή, που με όλους τους τρόπους αντιστάθηκε.

Αυτός ο πόλεμος δεν ήταν κάπου μακριά σε κάποια χαρακώματα ανάμεσα σε αντίπαλα στρατεύματα, αυτός ο πόλεμος ήταν καθολική αναμέτρηση σώμα με σώμα, ψυχή με ψυχή, μπήκε στα σπίτια μας ανέσκαψε τις εστίες και σημάδεψε τις ζωές και τις μνήμες αυτών, που σε άλλες αναμετρήσεις αποκαλούμε μετόπισθεν

Η Ανωγειανή γυναίκα με Δωρική καρτερικότητα υπέμεινε τα πάνδεινα: τη στέρηση, τον πόνο, την απουσία, την εκδίκηση της ανταρτοσύνης, τον ξεριζωμό, την πείνα και το θάνατο, το ισόβιο πένθος, έμεινε πίσω να καλλιεργεί την πέτρα και την απαντοχή των ανήμπορων, έμεινε πίσω να ανάβει τα καντήλια, να μνημονεύει, να μοιρολογάται, να υφαίνει, να συντηρεί τη μνήμη, να προσεύχεται και να σωπαίνει.

Κάτω απ’ το τσεμπέρι σκέπασε τα δροσερά της χρόνια και τίμησε με σημειολογική πυκνότητα τα μαύρα, αρκούμενη σε ότι απομένει να είναι η γυναίκα, χωρίς ένα στολίδι στο λαιμό, ένα λουλούδι στο φόρεμα.

Αυτήν τη μορφή ηρωισμού, σκέφτομαι, αυτήν την αντίσταση της συνέχειας και μετά τη συνθηκολόγηση , θαρρώ δεν την τιμήσαμε όσο άξιζε, ως άλλη θυσία, ως άλλο ηρωικό πρότυπο. Μέσα στη θλίψη και την απώλεια, μέσα στην απόλυτη ένδεια, με την ευθύνη να κρατάς αναμμένη τη φλόγα της ζωής και της ελπίδας, θέλει μεγάλη γενναιότητα να ζεις.

Αγαπητοί συγχωριανοί,

Τίποτα πιο αληθινό από αυτό, που δε λέγεται κι αυτό, που δε λέγεται, είναι καιρός να το πούμε κρατώντας για την Ανωγειανή ηρωίδα έστω μισού λεπτού σιγή………….! Παρακαλώ…

Για την τιμή των Αόπλων, αν πρέπει κάπως να το πούμε. Και για την ηθική τάξη, ας εντάξουμε στις οφειλές μας, μια διημερίδα κάποτε, μια προτομή κάπου να πάρει μορφή και η άλλη Ανωγειανή ψυχή.

Αγαπητοί φίλοι

Ογδόντα χρόνια ειρήνης είναι κιόλας πολλά για να ανασυντάξουμε τις μνήμες αλλά είναι ίσως ελάχιστα για να στοχαστούμε με επάρκεια πάνω στην τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας. « Δείξε μου έναν ήρωα λέει ο αμερικανός συγγραφέας Φράνσις Φιντζέραλτ, δείξε μου έναν ήρωα και θα σου γράψω μια τραγωδία».

Κι εμείς. Ξοδεύουμε με απερισκεψία τα επίθετα, που κοσμούν τις ενάρετες πράξεις, δαπανούμε τους υπερθετικούς, ωσάν ο ηρωισμός να ήταν το ζητούμενο.

Σε κάθε επέτειο με έπαρση και από τη μια και από την άλλη πλευρά

υπογραμμίζουμε την υπεροχή μας, σαν να απαγγέλουμε Βαλαωρίτη ή Σικελιανό, παραβλέποντας ότι ακολουθεί το «ηχήστε οι σάλπιγγες» με την άλλη έννοια , κι όχι με εκείνην, που προπέμπει έναν ποιητή.

Το κομβικό συνεπώς ερώτημα εδώ είναι αν ο ηρωισμός είναι πρώτη προτεραιότητα, ή έσχατη λύση και όταν υπερήφανα διατρανώνουμε ότι απ’ τους βωμούς των θυσιών κρατήσαμε τη φλόγα, ποια φλόγα πρώτα μας περνά από το νου, εκείνη που φωτίζει, που εμψυχώνει, ή εκείνη που καίει?

Ας είμαστε ξεκάθαροι, η θέληση για κυριαρχία από τη μια και η απόφαση για επιβίωση από την άλλη δίνουν κάποια στιγμή τη θέση τους στη δίψα για αίμα. Αν αφήσουμε ένα πόλεμο να γίνει αναπόφευκτος, επιβάλλεται να τον κάνουμε και πρέπει να τον υποστούμε.

Όταν ηχήσουν οι σάλπιγγες η θέση μας είναι στην πρώτη γραμμή και όσοι κάνουν το χρέος τους δικαιούνται την αιώνια μνήμη. Όμως ας αναλογιστούμε αυτό που συμβαίνει σήμερα στα ανοιχτά μέτωπα: Το ηθικό πλεονέκτημα του έντιμου πατριώτη μοιράστηκε ακριβώς στα δύο και το δίκιο δεν έχει πια πατρίδα, εν προκειμένω και οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί και οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι επικαλούνται το ιερό δικαίωμα στην άμυνα, ωσάν επιτιθέμενος να μην υπήρξε.

Αυτός ο αδιέξοδος τρόπος σκέψης είναι η πηγή των δεινών μας, καθώς που σε κάθε διένεξη ένα θύμα φαντάζει λίγο και δύο είναι ανυπόφορα πολλά. «Αλίμονο στους λαούς, που έχουν ανάγκη από ήρωες» λέει ο Μπρέχτ και σα να νιώθει πως αυτό είναι πολύ βαρύ για το παρελθόν κάποιων πατρίδων, σπεύδει να συμπληρώσει: «και τρισαλίμονο στους λαούς, που ενώ έχουν ανάγκη από ήρωες, δε διαθέτουν». Δεν μπορούμε να καταργήσουμε τους ήρωες, τη ματαιότητα των πολέμων πρέπει να κατανοήσουμε.

Και όσο η πολιτική ορθοδοξία δεν μπορεί να κάνει την υπέρβαση καθώς είναι εκείνη, που πρεσβεύει την κυριαρχία, μια θεσμική προσδοκία εναπόκειται στην άλλη Ορθοδοξία με το κεφαλαίο όμικρον , εκείνη που πρεσβεύει την Αγάπη και το «Ειρήνη υμίν» και που από όλα τα θρησκεύματα, όσο να πεις, δεν ευλογεί την ιερή αγανάκτηση.

Και ως που να συμβεί αυτό και επειδή οι πόλεμοι άλλαξαν μορφή, θα πρέπει να προσαρμόσουμε σε αυτό και τα ηρωικά πρότυπα.

Τώρα, που οι πόλεμοι με τη μορφή των χαρακωμάτων παραχωρούν τη θέση τους σε νέες μορφές αναμετρήσεων και οι εχθροί γίνονται περίπου αόρατοι, πρέπει να επινοήσουμε νέες άμυνες και άλλες μορφές ηρωισμού και άλλες λέξεις Άλλη δικαίωση των ηρώων του χτες δε νοείται.

Ερωτήματα όπως, τι κάνουμε με την κλιματική επιδείνωση, τις τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών και τις πολύχρωμες πατρίδες, με τις δυο ταχύτητες ανάπτυξης ανάμεσα στους ακραίους κόσμους, τι κάνουμε με την προïούσα τεχνολογική και χρηματοπιστωτική υποτέλεια, τι κάνουμε με τους νεόπτωχους, τι κάνουμε με τις εποχικές σχέσεις και τη αφόρητη μοναξιά και τους παράδεισους των ψευδαισθήσεων και όλα αυτά με τον καλπάζοντα εκφυλισμό των θεσμών και τη γοητεία, που ασκούν στο όχλο οι νέοι ολοκληρωτισμοί . Εδώ νέα πεδία δόξης λαμπρά και αναίμακτα

Μετά την κλιματική κρίση, που συνιστά παγκόσμιο πρόβλημα, σε εθνικό επίπεδο το πρώτο μέτωπο στο οποίο επιβάλλεται να αναμετρηθούμε είναι το ζήτημα της δημογραφικής συρρίκνωσης, κάθε χρόνο υπολειπόμαστε κατά 53000 γεννήσεις σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Οι γονείς μας παντρεύονταν με δανεικές βέρες και ήσαν όλοι πολύτεκνοι, σήμερα οι νέοι μας προτάσσουν την καριέρα και ή αποφεύγουν ολότελα το γάμο ή, όταν τον αποφασίζουν, τα δυο παιδιά είναι κιόλας πολλά και όλα αυτά, όταν οι άσπονδοι γείτονες πολλαπλασιάζονται με γεωμετρική πρόοδο.

Στη Μεσσηνία πριν από λίγα χρόνια ο Μητροπολίτης μετά τη στεφάνωση των νεονύμφων ανέκραξε «ήρωες» Σε άλλες εποχές αυτό θα ήταν γραφικό, σήμερα είναι κραυγή αγωνίας.

Κάπως έτσι ξαναγυρίζουμε στις παμπάλαιες βάσεις, την αναβίωση της κοινότητας την προστασία των θεσμών, την πρόληψη και την ανάληψη της ατομικής ευθύνης, τις καθημερινές πάει να πει μορφές ηρωισμού .

Αυτός ο τόπος σεμνύνεται για το ηρωικό παρελθόν του, τη φιλοπατρία, την παλληκαριά του και το σεβασμό στις παραδόσεις, όμως δεν είναι όλες οι παραδόσεις ενάρετες, είναι άλλο πράγμα η κουλτούρα του παρελθόντος και άλλο ο πολιτισμός του βάθους, για τον πολιτισμό μια ατιμία, όπως η κλοπή, ή η οπλοχρησία δεν παύει να είναι τέτοια, επειδή είναι παράδοση, επειδή την εγκρίνουν οι περισσότεροι και γενικά η άσκηση βίας είναι το αθλιότερο και πιο αναποτελεσματικό επιχείρημα για να πείσεις τον άλλο σε συμμόρφωση.

Ως τοπική κοινωνία τις παλιές ηθελημένες παρανοήσεις της παράδοσης σαν έκφραση τοξικής αρρενωπότητας τις γνωρίζαμε και τις ξορκίζαμε με κάθε ευκαιρία, το τελευταίο περιστατικό με την εμπλοκή των Νέων, μας ανέσκαψε καθώς διαισθανθήκαμε πως ούτε ως μεμονωμένο μπορούμε να το αντιπαρέλθουμε, ούτε ως εισαγόμενο να το παρηγορήσουμε. Δεν είναι της στιγμής για περισσότερα, να πούμε μόνο πως αυτός ο τόπος καλλιεργώντας για λόγους επιβίωσης ανδρισμό και ανταρτοσύνη κατάργησε ή πάντως αγνόησε, την εφηβεία. Ο Ανωγειανός νέος, όταν είναι η ώρα να πάψει να είναι παιδί, ωθείται θαρρείς, να γίνει μεγάλος, να οδηγεί από τα δώδεκα, να πίνει κούπες να δοκιμάζει δρόμους κάθετης απογείωσης, να θωπεύει το σιδερικό, με ένα λόγο να Αντροφέρνει. Σε όλη την οικουμένη οι κανονικοί γονείς κανακεύουν τα αγόρια με ένα «έλα να σε χαρώ ψυχή μου», εμείς εδώ με ένα «χαρώ το ‘γω τ’ αντράκι μου». Υπάρχει , δεν υπάρχει εχθρός εμείς ετοιμάζουμε πολεμιστές, απάντηση θαρρείς στην αγωνία του ποιητή « και τώρα τί θα γένομεν χωρίς βαρβάρους»? Στην αντιμετώπιση αυτού του κοινωνικού φαινομένου οι νουθεσίες και τα κηρύγματα εκείνων, που σιωπηρά τα εγκρίνουν, ή τα ανέχονται, φοβούμαι δεν θα φέρουν αποτέλεσμα Εκείνο που χρειάζονται αυτά τα παιδιά είναι να τηρήσουμε πρώτα τον απαράβατο παιδαγωγικό κανόνα: «καταδικάζουμε την πράξη, αγκαλιάζουμε το πρόσωπο» και ύστερα πριν από την Ανωγειανή αγωγή, να δώσουμε στα παιδιά Παιδεία, χωρίς άλλο επιθετικό προσδιορισμό, παιδεία από εκείνη, που αντιμετωπίζει και δέχεται τον άλλο άνθρωπο ως αυταξία, που δε χρειάζεται διόρθωση, επειδή δε μας μοιάζει. Στα παιδιά που έφταιξαν, τελείως παιδαγωγικά θα πρότεινα, να βρουν μια στιγμή να μιλήσουν με τον εαυτό τους, μια ήσυχη ώρα και κάτω από ένα δένδρο νύχτα κατά προτίμηση να ακούσουν ξανά το « αγρίμια κι αγριμάκια μου» και να αναρωτηθούν, ως τώρα ακούγοντάς το, μην κι ανατρίχιαζαν για λάθος λόγο.


Κυρίες και κύριοι , Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, Κύριοι εκπρόσωποι, Σεβαστοί πατέρες, Σεβασμιότατε,

Κρατούμε με ευγνωμοσύνη στη μνήμη κάθε ηρωικό πρότυπο, που υπερασπίζεται με σθένος την τιμή, τις αξίες και την ανθρωπιά μας . Η μάχη της Κρήτης και η Ανωγειανή αντίσταση δε θα μείνουν στην ιστορική μνήμη ως μια έστω ετεροβαρής επιχείρηση, όσο μια σύγκρουση ανάμεσα στην υπεροπλία ενός τακτικού στρατού απέναντι στο ψυχικό σθένος απλών ανθρώπων. Στον καθένα κι απ’ το δικό του μετερίζι, σαν σκυτάλη ακουμπάμε της φλόγας τον πυρσό. Τα τρία ολοκαυτώματα δείχνουν πως οι πυρκαγιές αναζωπυρώνονται και άλλο δεν έχουμε να κάνουμε από το χρέος μας. Δείτε τι καθαρά, που το λέει, κι ας μιλεί αλληγορικά ένα παλιό παραμύθι. Το δάσος πήρε κάποτε φωτιά και όλα σχεδόν τα ζώα έτρεξαν να σωθούν, όλα εκτός από ένα κολιμπρί, που κουβαλά στο ράμφος του μια σταγόνα νερό και τρέχει προς τη φωτιά – Μα τι κάνεις εκεί, είσαι τρελό, δε θα τη σβήσεις τη φωτιά με μια στάλα νερό, του φωνάζουν τα άλλα ζώα Το ξέρω απαντά το μικρό πουλί και συνεχίζει , κάνω όμως αυτό που μου αναλογεί. Σ’ αυτόν τον τόπο, αν δε σου αρκεί να είσαι ο κανόνας και σε κερδίζει η γοητεία της εξαίρεσης, σε κάθε νέα πυρκαγιά πρέπει να είσαι το γενναίο κολιμπρί με τη σταγόνα στο ράμφος.

 «Απ’ τους βωμούς των θυσιών κρατήσαμε τη φλόγα»











Όταν εκαίγαν το χωριό ήτανε μαύρη μέρα… Κι ο Στεφανής του Μπαμπακιό πήρε την πρώτη σφαίρα…

Ο Στεφανής ήταν ένα μικρό 8χρόνο παιδί.. Έπαιζε στο Περαχώρι με φίλους του, την ώρα που οι Γερμανοί κύκλωναν το χωριό. Ανέβαιναν μια ανηφόρα με παιδικά γέλια και χαμόγελα όταν ένας απλός στρατιώτης θυμήθηκε την εκπαίδευση του στα Ες-Ες που πρόσταζε να μην υπάρχει έλεος, ανθρωπιά, κανόνες..
Διαβάστε περισσότερα εδώ:
https://www.anogi.gr/?p=44645#more-4464